Abstract:
طریقت صفوی در زمان شیخ جنید (مرگ 864 ق) و شیخ حیدر (مرگ 893ق) با عبور از مرحله سجادهنشینی و ارشاد از راهبرد نظامی برای نیل به اهداف سیاسی خویش استفاده نمودند. آنها توانستند قدرت و نفوذ در امور دنیوی را به قدرت معنوی رهبران طریقت صفوی ضمیمه ساخته و تشکیلات منسجم نظامیای را به وجود آورده که یاریگر شاهاسماعیلاول (حک930-907ق) در تشکیل سلسله صفویان بود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر شیوه گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، درصدد پاسخ به این سؤال میباشد که: جنگهای دوره شیخ جنید و حیدر در تاریخنگاری دوره صفوی چگونه بازتاب یافتهاند؟ به نظر میرسد که تاریخنگاری صفوی سعی نموده با روایتی تقدیسگرایانه، جنبهای مقدس به این جنگها ببخشد. یافتهها نشان میدهد که شکست و پیروزی در جنگهای این دوره بار حماسی به خود گرفته اما این حماسهسراییها رنگ و بوی اعتقادی و مذهبی دارند و نه ملی. بهواقع تاریخنگاری صفوی روایتی مقدس از جنگهایی مقدس ارائه نموده که هر رخدادی (چه پیروزی و چه شکست) در بافتاری از تقدسگرایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. در همین راستا مورخان صفوی از تعابیر قرآنی و حدیثی و همچنین ایجاد شباهت میان رهبران طریقت صفوی و ائمه معصومین (علیهمالسلام) برای بیان و روایت این جنگها استفاده نمودهاند.
By surpassing the stage of prostration and guidance, the Safavid tariqa at the time of Sheikh Junayd (died in 864 AH) and Sheikh Haydar (died in 893 AH) adopted a military strategy to achieve their political goals. They were able to attach power and influence in worldly affairs to the spiritual power of the leaders of the Safavid tariqa and create a cohesive military organization that aided Shah Ismail-I (930-907 AH) in establishing the Safavid dynasty. Relying on collecting information from historical sources, the present descriptive-analytical study seeks to answer that question that how the wars fought in Sheikh Junayd and Sheikh Haydar's era have been reflected in the historiography of the Safavid period. It seems that Safavid historiography has tried to give a sacred aspect to these wars using a sacred narrative. The findings show that defeats and victories in the wars of this period have assumed an epic burden, but this epic writing practice has a religious rather than a national atmosphere. In fact, Safavid historiography has presented a sacred narrative of sacred wars in which every event (whether victory or defeat) has been evaluated within a context of sanctity. Against this backdrop, in describing and narrating these wars, Safavid historians have used Qur’anic and Hadith-based expressions besides drawing similarities between the leaders of Safavid tariqa and the Imams (AS).
Machine summary:
تحلیلی بر رویکرد مذهبی تاریخ نگاری صفوی از جنگ های شیوخ صفوی؛ روایتی مقدس از جنگ هایی مقدس محمود مهمان نواز؛* ١علی اعتصامی ** چکیده طریقت صفوی در زمان شیخ جنید (مرگ ٨٦٤ ق ) و شیخ حیدر (مرگ ٨٩٣ق ) با عبور از مرحله سجاده نشینی و ارشاد از راهبرد نظامی برای نیل به اهداف سیاسی خویش استفاده نمودند.
به هر روی تاریخ نگاری صفوی مملو از مواردی میباشد که تصمیمات خاندان صفوی در موارد مختلف را به امور غیرعادی چون رویای صادقه منتسب نموده اند و در مورد ایجاد کلاه قزلباشی نیز همین شیوه را اتخاذ نموده اند که به نظر میرسد این امر به نوعی با هدف ایجاد مشروعیت در اقدامات نظامی شیخ حیدر و تغییر قطعی ماهیت رهبران طریقت صفوی، میباشد.
منابع صفوی برای کشته شدن شیخ جنید و حیدر از لفظ مذهبی شهید استفاده میکنند که البته این امر در فضای مذهبی حاکم بر جامعه و تاریخ نگاری آن دوره امری کاملا طبیعی است .
شبیه سازی مذهبی در روایت تاریخ نگاری صفوی مورخان صفوی در وصف جنگ های شیخ جنید و شیخ حیدر سعی کرده اند به ایجاد یکسری شباهت ها بین رهبران طریقت و ائمه معصومین (علیهم السلام ) بپردازند.
به هرروی به نظر میرسد مورخان دوره صفوی نهایت تلاش خویش را در استفاده از همه جنبه ها و تعبیرات مذهبی، در روایت جنگ های شیخ جنید و شیخ حیدر به کار بسته اند و در این راه سعی کرده اند از هر حادثه ای در جهت به کار بستن تعبیرات مذهبی در مورد آن بهره ببرند.