Abstract:
شهرستان قروه در جنوب شرق استان کردستان و در حاشیه شمال شرق زاگرس مرکزی واقع شده است. این شهرستان بخشی از حوضه آبریز قزل اوزن است که به علت شرایط مناسب جغرافیایی استقرارهای باستانی از دوره های پیش از تاریخ تا دوره اسلامی در این منطقه شکل گرفته است. در این شهرستان باتوجه به بررسی های صورت گرفته، تاکنون ۳۵ محوطه دوره اشکانی شناسایی شده است. هدف از این پژوهش، مطالعه الگو های استقراری محوطه های اشکانی، رابطه این محوطه ها با محیط جغرافیایی و نوع معیشت است. از آنجایی که در این منطقه از دوره های پیش از تاریخ (مس وسنگ و مفرغ) استقرارهای ثابت و موقت به گونه های مختلف وجود داشته، پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا این استقرارها در دوره های تاریخی هم تداوم داشته است و درصورت وجود این نوع استقرارگاه ها ازلحاظ معیشت به چه صورت بوده است؟ در این مقاله، علاوه بر استفاده از دادههای حاصل از بررسی های صورت گرفته، برای تحلیل داده ها از نقشه های تهیه شده از نرم افزار GIS و همچنین از نرم افزار Spss استفاده شده است. در ابتدا براساس مساحت محوطه ها به چهار خوشه تقسیم شده و سپس باتوجه به نقشه های تهیه شده از GIS پنج عامل درنظر گرفته شده است. این عوامل شامل میزان ارتفاع از سطح دریا، میزان فاصله از رود، میزان شیب، جهت شیب و کاربری زمین است. درنهایت به کمک نرم افزار Spss به تحلیل خوشه ها و همچنین به ارتباط و هم بستگی آن ها با استفاده از عوامل درنظر گرفته شده، پرداخته شده است. بر این منظور از آزمون های یک بعدی، رگرسیون، آرپیرسون و آماره شف از آزمون اف نرم افزار Spss استفاده شده است. براساس نتایج به دست آمده از این آزمون ها بین خوشه ها با برخی از عوامل ارتباط معناداری وجود دارد. درمجموع، اکثر محوطه ها در خوشه های یک و دو قرار گرفته اند که کمتر از دو هکتار وسعت دارند. ازلحاظ استقرار، برخی از این محوطه ها به صورت استقرارهای موقت بوده که به چراگردی می پرداختند و تعدادی دیگر به طور دقیق مشخص نیست، ولی احتمالا استقرارگاه های ثابت بوده اند که به صورت روستاهای کوچک کشاورزی و دامداری بودند؛ اما خوشه سه و چهار همگی استقرارگاه های ثابت بودند که به کشاورزی، باغداری و دامپروری می پرداختند. به طور خلاصه می توان دو نوع الگوی استقراری موقت و ثابت را در دوره اشکانی در شهرستان قروه مشاهده کرد.
Machine summary:
پرسشها و فرضیات پژوهش: از آنجاییکه در این منطقه از دورههای پیشازتاریخ (مسوسنگ و مفرغ) استقرارهای ثابت و موقت به گونههای مختلف وجود داشته، پرسشی که در اینجا مطرح میشود این است که، آیا این استقرارها در دورههای تاریخی هم تداوم داشته است و درصورت وجود این نوع استقرارگاهها ازلحاظ معیشت به چهصورت بوده است؟ دورۀ اشکانی بهدلیل اینکه یکی از دورههای مهم تاریخی منطقۀ شرق کردستان است، همانطورکه سفالهای بهدستآمده از این دوره نشاندهندۀ پراکندگی دورۀ اشکانی در شهرستان قروه است، میتواند پاسخگوی پرسش مطرح شده باشد؛ به همین علت در این پژوهش به بررسی الگوهای استقراری محوطههای اشکانی و رابطۀ این محوطهها با محیط جغرافیایی و معیشت آنها پرداخته شده است.
میزان ارتفاع از سطح دریا یکی از عواملی مهمی است که برای تحلیل الگوهای استقراری در همۀ دورهها میتوان استفاده کرد؛ البته این عامل در برخی از مناطق جغرافیایی بهعلت اینکه همۀ محوطهها تقریباً در یک ارتفاع قرار دارند کاربرد ندارد، ولی در شهرستان قروه یکی از شاخصههای مهم است؛ همچنین میزان شیب و جهت شیب هم میتواند این ویژگی را داشته باشد، اما در عامل میزان فاصله از منبع رود یا چشمه شرایط بهگونۀ دیگر است.
تحلیل عوامل محیطی در الگوی استقراری برای تحلیل الگویهای استقراری دورۀ اشکانی شهرستان قروه ابتدا براساس مساحت، محوطهها (رجوع شود به تصویر صفحه) به چهار خوشه تقسیم شده و هریک از خوشهها براساس آزمون یکبعدی Spss بررسی شده است و سپس باتوجه به نوع دادهها و هدف از تحقیق، ارتباط و همبستگی مساحت محوطهها با عواملی میزان ارتفاع از سطح دریا، میزان فاصله از رود و میزان شیب سنجیده شده و همچنین ارتباط و همبستگی عامل کاربری زمین با عواملی دیگر درنظر گرفته شده است.