Abstract:
مرثیه که قدمتی به اندازه انسان و تاریخ او دارد، انواع متفاوتی را در بر می‌گیرد همچون مراثی شخصی، رسمی و مذهبی. ارزش عاطفی هر یک از انواع مرثیه با توجه به جهت‌گیری و مخاطب آن متفاوت است. در این نوشتار به بررسی دو مرثیه می‌پردازیم که هرچند در شمار مراثی رسمی می‌گنجد اما از تأثیرگذاری خاصی برخوردار هستند. فرخی و بحتری در سوگ سلطان محمود و متوکل، خلیفه عباسی، دو مرثیه سروده‌اند. این دو مرثیه از حیث زبان، موسیقی، عاطفه و محتوا حاوی نکات قابل توجهی است که از یک سو بیانگر انگیزه گویندگان و از سویی بیانگر نگرش آن‌ها در مواجهه با پدیده مرگ است. توجه به موسیقی کلام و انطباق آن با فضای شعر، حضور کم‌رنگ مسائل اندیشگانی، زبان روان و دور از ابهام و حضور صور خیال ساده، برخی از شباهت‌های دو مرثیه است. از مهم‌ترین تفاوت‌های دو مرثیه نیز می‌توان به انگیزه متفاوت گویندگان در سرودن مرثیه، عاطفه غالب و میزان اثربخشی مرثیه اشاره کرد.
Machine summary:
چنانکه ميدانيم حافظ و خاقاني هـر دو در سوگ فرزندان خود مرثيه اي سروده اند ليک يکي در قالب قصيده و با مطلع : صبحگاهي سر خوناب جگر بگشاييد ژاله صبـحدم از نرگـس تر بگشايـيد (خاقاني، ١٣٧٣: ٤٦) و ديگري در قالب غزل و با مطلع : بلبلي خون جگر خورد و گلي حاصل کرد باد غيرت به صدش خار پريشان دل کرد (حافظ ، ١٣٧٩: ١٣٨) عاطفه شعر خاقاني عاطفه فردي و شخصي است و آنچه که ايـن قصـيده را جـذاب و تأثيرگذار ميکند، بيش از هر چيز، موسيقي غني و تخيل شگرف و شگفت شاعر است نه چون حافظ که توانسته شعر خود را خاصيت آينه گي بخشد و بـيش تـر از آنکـه بـه مـن فردي توجه داشته باشد، من انساني را مد نظر داشته و بيش از هر چيز به مسـأله مـرگ که دغدغه همه انسان هاست ، پرداخته است .
از مهم ترين مراثي فرخي، مرثيه اي است که در سوگ سلطان محمود سروده است با ايـن مطلع : شهر غزنين نه همانست که من ديـدم پـار چه فتاده ست که امسال دگرگون شده کـار (فرخي، ١٣٦٣: ٩٠) 220مقايسه مرثيه در ادب فارسي و عربي با تکيه بر دو مرثيه فرخي و بحتري/ ٢٢١ اين مرثيه کـه در ميـان مراثـي رسـمي از شـهرت بسـيار برخـوردار اسـت ، در اغلـب کتاب هاي مرتبط با مرثيه و غالب گزيده هاي ديوان فرخي آمده است .
قـدرت بحتري در شعر و شاعري و تسلط بر موسيقي کلام نيز در اقبال همگـان بـر ايـن مرثيـه تأثيرگذار بوده است به طوري که در کتاب هاي مرتبط با مرثيه سرايي از ايـن مرثيـه بـه 221٢٢٢/ عنوان مرثيه اي معروف در مراثي مربوط به دولت ها ياد شده است (شـوقي ضـيف ، ١١١٩: ٤٢).
(
, 
, 
)
