Abstract:
کاشیکاریهای بهجامانده از دوران اسلامی و تزیینات منحصربهفرد آنها که ازجمله مهمترین مظاهر تجلی مفاهیم عمیق معنوی و جلوههای فرهنگی میباشند، به گنجینههای بیبدیلی از هنر اسلامی مبدل گردیدهاند. این تزیینات اغلب دارای قابلیتهای متعددی در زمینه طراحی و ارتباطات بصری بوده و استفاده از آنها در هنرهای کاربردی معاصر، حائز اهمیت است. مستندات پژوهـش حاضـر آثار معماری اسلامی بهویژه کاشیکاریهای مسجد نصیرالملک شیراز است. مـطالعه و بــررسی نگارههای کاشیکاری این مسجد میتواند باعث بازشناسی هویت فرهنگی آن گردد. این مقاله با تحلیل و توصیف دادههای جمعآوریشده بهصورت کتابخانهای و میدانی در عرصه آرایههای تزیینی این بنا، در پی پاســخگـــویی به این پرسش است که از تزییــنات کاشیکاریهای این بنای تاریخی چگونه میتوان برای طراحی پارچه و دکوراسیون داخلی منزل استفاده نمود. در این راستا ابتدا از کاشیکاریهای مسجد نصیرالملک عکاسی کرده و سپس به تحلیل و ارزیابی نقشمایههای مذکور پرداخته شد. در مرحله بعد قابلیتهای موجود در این نقشمایهها برای طراحی پارچه موردبررسی قرار گرفت. درنهایت با انتخاب نقشهای مناسب و انجام تغییرات روی آنها، طراحی پارچه برای دکوراسیون داخلی منزل صورت پذیرفت. نـــتایج این پژوهش نشــان داد کـه اگـرچه نقشمایههای مسجد نصیرالملک تا حدی متأثر از هنرهای غربی و بهصورت طبیعـتگـرا و غیر انتزاعی میباشند، اما اصول زیباییشناسی و ویژگیهای خاص سنت ایرانی بهطور ظریف و آگاهانه در این نقوش موردتوجه هنرمندان بوده و لذا این نقوش از قابلیتهای کاربردی و بصری مناسب برای استفاده در هنرهای کاربردی ازجمله طراحی پارچه با هویت ایرانی و مطابق با معیارهای جامعه برخوردار هستند.
Tiles from Islamic times and their unique decorations are one of the main manifestations of deep spiritual concepts and cultural events, which are changed to one of the treasures of the Islamic art. These decorations have several abilities in the field of design and visual communication and are important in the contemporary applied arts. The documentation of the present research is the Islamic architectural works, especially tiles of Nasir al-Molk mosque of Shiraz. Studying and investigating the tile decorations of this mosque can help to recognize the cultural identity of it. This paper attempts to answer the question by analyzing and describing the collected data in a field and library about decorating arrays of this building. This reflects how the tile designs of this historical building can be used in textile design and interior home decoration. In this way, first we take pictures from the motifes of the tiles so they are evaluated and analyzed. In the next step, existent capabilities of these motifs be investigated for textile design. Finally, the suffiecent motifs are selected and changed and textile design for interior home decoration is performed. The findings of the research show that however most of the motifs used in Nasir al-Molk mosque of Shiraz is affected by west decorative arts and are naturally and non-abstract, but the principles of aesthetics and the specific features of the Iranian tradition have been deliberately and timidly taken into consideration by the designers of the time. So these designs have sufficient applied and visual capabilities to use applied arts, especiaaly textile design, in accordance with Iranian identity and the standards of the modern society.
Machine summary:
نـــتایج این پژوهش نشــان داد کـه اگـرچه نقشمایههای مسجد نصیرالملک تا حدی متأثر از هنرهای غربی و بهصورت طبیعـتگـرا و غیر انتزاعی میباشند، اما اصول زیباییشناسی و ویژگیهای خاص سنت ایرانی بهطور ظریف و آگاهانه در این نقوش موردتوجه هنرمندان بوده و لذا این نقوش از قابلیتهای کاربردی و بصری مناسب برای استفاده در هنرهای کاربردی ازجمله طراحی پارچه با هویت ایرانی و مطابق با معیارهای جامعه برخوردار هستند.
مسجد نصیرالملک شیراز یکی از مهمترین مساجد بهجامانده از هنر و معماری قاجار است که تاکنون هیچ مطالعهای در زمینه استفاده از نقوش کاشیکاری آن در زمینه دکوراسیون داخلی انجامنشده است.
لذا این پژوهش با هدف شناخت و تحلیل قابلیتهای بصری موجود در نقشمایههای کاشیکاریهای مسجد نصیرالملک و انجام تغییرات مناسب در آنها بهمنظور طراحی پارچه و دکوراسیون داخلی منزل، انجامشده است.
شیراوند و همکار (2014) نقوش کاشیکاریهای دوره قاجار را در دو مسجد- مدرسه آقابزرگ و سلطانیه کاشان موردمطالعه قرار دادهاند و اظهار داشتهاند که بیشتر تزیینات کاشیکاریهای این دو مسجد، بهصورت طبیعتگرا و متأثر از هنرهای تزیینی غرب بوده است.
اگرچه مباحث نظری متعددی در مورد مساجد و کاشیکاریهای آنها در دوره اسلامی انجامگرفته؛ امـا در زمـــینه ارزیابی نقشمایههای کاشیکاریهای مسجد نصیرالملک شیراز و استفاده از آن در طراحی پارچه برای دکوراسیون داخلی منزل، مطالعهای انجامنشده است.
استفاده از نقشمایههای کاشیکاریهای مسجد نصیرالملک در طراحی پارچه و دکوراسیون داخلی با تجزیهوتحلیلهایی که روی نقوش کاشیکاری مسـجد نصیرالملک انجام شد، قابلیتهای بصری موجود در این نقشمایهها مورد ارزیابی قرار گرفت.