Abstract:
پژوهش حاضر با هدف تبیین مفهوم وحدت و همگرایی به جمع بندی و ارزیابی آراء و اندیشههای تفسیری علمای مسلمان بویژه شیخ عبدالجلیل قزوینی در قرن پنجم هجری میپردازد. طرح این موضوع در عصری است که اختلافات و منازعات مذهبی فراوانی میان شیعیان و اهل سنت دراقصی نقاط مختلف سرزمینهای اسلامی مطرح بوده و متفکران مسلمان را بدین اندیشه وا داشت که بسیاری از مسائل و نظریات تفرقه افکنانه و اختلاف برانگیز مذهبی را از میان بردارند و اندیشههای همگرایانه و تلاشهای مصلحانه در راه نزدیک کردن فرق و مذاهب اسلامی را جایگزین نمایند. شیخ عبدالجلیل قزوینی یکی از نخستین متفکران شیعی بود که به شکل جدی و تئوریک به بحث همگرایی و تقریب مذاهب پرداخت. تلاشهای عقل گرایانه وی این تسامح و تساهل و همگرایی را رونق بخشید، ایشان با توجه مسائل سیاسی و درک شرایط حکومتی در عصر غیبت، همکاری مشروط با حکومت و حل منازعات اعتقادی در راستای مفهوم امت واحده روابط حسنهای برقرار کردند، که تعالی علمی مسلمانان در این دوره از نتایج تلاشهای آنان بوده است. طرح اینگونه دیدگاه بعدها به جهت حفظ مکتب تشیع مبنای تلاشها و عملکرد بسیاری از علما و متفکران مسلمان در ادوار دیگر قرار گرفت. پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانهای، دیدگاههای ایشان را به جهت همگرایی و تقریب، از طریق طرح مسائل و مشترکات اعتقادی، نقد عقاید افراطی فرق اسلامی، برگزاری مناظرات، پاسخگویی به شبهات حدیثی- فقهی و اتهامات علیه شیعه و.. تبیین نماید. فرضیه تحقیق آن است که شیخ عبدالجلیل قزوینی با درک شرایط سیاسی- اجتماعی، نظریه احیاء همگرایی و تقریب مذاهب اسلامی را کاربردی برای حل بحران تبیین کردند.
Machine summary:
عبدالجلیل به اصل مشترکات و نجات پیروان و بزرگان مذاهب مختلف اسلامی در قیامت ، به شرط اعتقاد به اصول کلی عدل و توحید و تنزیه و دوستی اهل بیت (ع ) و پرهیز از جبر و تشبیه و تعطیل اعتقاد تلاش زیادی کرد و غیر از آن ، برای گسترش مفهوم شیعه و گنجاندن مصادیق بیشتری تقریب و همگرایی مسلمانان فعالیتهای علمی زیادی کرد که بدان اشاره خواهد شد: ٣-٢-١-جلوگیری از تعصبات مذهبی عبدالجلیل قزوینی خصم خود را از هرگونه خشونت مذهبی بر حذر می دارد؛ زیرا «اعرف الحق تعرف اهله و جواب جنگ نباشد»(پیشین ، ١٤٧) در ضمن ، او از اتهام تکفیر و تفسیق و القای تهمت های مذهبی، سخت بیزار است و آن را بدعت بر خلاف و سنت نیکوی اهل علم می شمارد: «پنداری از عهد خلافت ابوبکر الی هذا الیوم در همه اصحاب سنت ، از این مصنف فاضل تر و عالم تر و متعصب تر و مشفق تر نبوده است که کتابی بنویسد و آن را بعض فضائح الروافض نام نهد.
(پیشین ، ٢٤٣) از این دوره ، به بعد شاهد شکل گیری پدیده ای تحت عنوان «دوازده امامی» در ایران هستیم که در آثار بسیاری از بزرگان قرون بعدی و قبل از صفویه ، مانند حمدالله مستوفی (قرن ٨ هجری) در تاریخ گزیده ، فضل بن روزبهان (قرن دهم هجری) کتاب های تذکرة الخواص سبط ابن جوزی (قرن ٧ هجرت )، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول محمد بن طلحه شافعی (قرن هفتم هجرت )، کفایت الطالب گنجی شافعی (قرن هفتم هجرت ) معالم العشرة النبویۀ و معارف اهل البیت الفاطمیه ، در شرح حال امامان اثنی عشریه از ابومحمد مبارک حنبلی جنابذی (قرن ششم هجرت )؛ الفصول المهمۀ فی معرفۀ احوال ابن صباغ مالکی (قرن نهم هجرت ) و الشذرات الذهبیه از ابن طولون (قرن نهم هجرت ) به چشم می خورد.