Abstract:
ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعة صدر اسلام، سبب پیدایش گروهها و فرقههای مختلفی درآن برهه زمانی شد. یکی از این-گروهها، خوارج بود که خود دچار دستهبندی شد و عدهای از آنها راه افراط، بعضی طریق تفریط و برخی نیز مسیر اعتدال را طی نمودند. اباضیه یکی از گروههای برآمده از این تحولات استکه تا پایان قرن چهارم، برخی از مناطق جهان اسلام از جمله؛ ایران، عربستان، اندلس، آفریقا، یمن و عمان را در قلمرو خود قرار داده بود. اما همگی آنها به دلایل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پس از مدتی دچار رکود و زوال شدند و تنها دو منطقه جغرافیایی، شمال آفریقا و کشور عربی عمان بود که محیط را برای ادامة حیات آنها فراهم آورد. ارتفاعات، بیابانها و دور بودن عمان از مراکز اصلی خلافت، فرار و تبعید مخالفان به عمان، ناآرامیهای عمان در عصر امویان،تلاش ائمه اباضی جهت گسترش دعوت در خارج از بصره،حضور چهرههای شاخص اباضیه در عمان، قرابت خویشاوندی ازد عمان و ازد بصره، انطباق نظام انتخاب امام با نظام انتخاب رئیس قبیله در عمان،... از جمله عوامل و زمینههای شکلگیری و تداوم اباضیه در عمان بودهاند. دراین پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و از طریق مطالعه-کتابخانهای به این پرسش اصلی پاسخ داده شده است: زمینهها و علل شکلگیری و تداوم مذهب اباضیه درعمان چه بوده است؟ فرضیه مقاله چنین استکه عوامل و زمینههای اجتماعی، جغرافیایی، سیاسی و فکری باعث شکلگیری و تداوم مذهب اباضیه در عمان بوده است.
Machine summary:
اباضيه يکي از گروه هاي برآمده از اين تحولات است که تا پايان قرن چهارم برخي از نقاط جهان اسلام از جمله مناطقي در ايران ، عربستان ، اندلس ، آفريقا، يمن و عمان را در قلمرو خود قرار داده بود.
اين گروه در اواخر حکومت امويان به دور از کشمکش هاي داخلي به ترويج و تثبيت عقائد خويش در آن سامان پرداختند و در پايان دوره اموي ١٣٢ هـ/٧٥٠ م شخصي به نام جلندي بن مسعود بن جيفر بن جلندي به رهبري خوارج اباضي رياست عمان را به دست گرفت (طبري، بي تا، ج ٧: ٤٦٢، ٤٦٣) تلاش ائمه اباضي جهت گسترش دعوت در خارج از بصره با ايجاد سازمان سري و پنهاني اکنون لازم است به نکته اي حائز اهميت اشاره شود و آن اينکه خشونت عبيدالله بن زياد نسبت به خوارج (بلاذري،١٤١٧، ج ٥: ١٨٠) حتي آنان که روش اعتدالي در پيش گرفته بودند و بماندن در ميان مردم و تقيه معتقد بودند، منجر به آن شد که اين گروه از خوارج بصره به فعاليت سري و پنهاني روي آوردند.
با توجه به جايگاهي که منابع اباضي براي او در انسجام و تقويت دعوت اباضيان در نظر گرفته اند گمان برتر آنست که اباضيه به عنوان معتدل ترين گروه خوارج که از زمان مرداس بن اديه قائل به زندگي در ميان مردم (جامعه اسلامي) بودند به تدريج و بيشتر در زمان مسلم بن ابي کريمه به انديشه ي گسترش و ترويج و تدوين و نظام بخشيدن به اعتقادات خويش برآمده اند و اين امر دقيقا مصادف است با شروع دعوت مخفي عباسيان و آغاز قرن دوم هجري.