Abstract:
بغداد، مرکز خلافت عباسی در قرن ششم و هفتم‌ق با مراکز علمی و فرهنگی، حضور علماء و دانشمندان، تضارب آرا و عقاید مذهبی، جنب و جوش علمی، تاریخ درخشانی را در حوزه فرهنگی رقم می زد. در این میان، تصوف نیزگسترش یافت و با حضور مشایخ صوفیه در رباط‌ها هیأت منظمی به خود گرفت. اینکه تصوف هویت یافته در رباط‌های بغداد تحت تأثیر کدام متغیرها بوده است، بررسی ها حاکی از نقش حمایتی خاندان خلافت، کارگزاران دولت و فقهای شافعی و مشایخ صوفی در بنای رباط‌ها و نقش تعلیمی فقها و محدثان شافعی، حنفی و حنبلی در جهت دهی آموزه‌های تصوف و حضور فعال زنان در تعلیم و اداره رباط‌ها است. فاصله گرفتن تصوف از مدار اصلی و سوگیری آن به سمت عامه، علمای قشری مذهب و سیاست مداران نیز پی‌آمد شرایط حاصله است. همچنین تأثیر مکتب خراسان و مهاجرت مشایخ و علاقمندان تصوف از ایران و خراسان به بغداد و بالعکس زمینه تعامل این دو مشرب صوفیانه بر مدار شریعت را بیشترفراهم نمود. مقاله حاضر که با روش توصیفی تحلیلی تنظیم شده، بررسی وضعیت تصوف را در بغداد با محوریت رباط‌ها و مشایخ پی‌جویی خواهد نمود.
Machine summary:
اينکه تصوف هويت يافته در رباط هاي بغداد تحت تأثير کدام متغيرها بوده است ، بررسي ها حاکي از نقش حمايتي خاندان خلافت ، کارگزاران دولت و فقهاي شافعي و مشايخ صوفي در بناي رباط ها و نقش تعليمي فقها و محدثان شافعي، حنفي و حنبلي در جهت دهي آموزه هاي تصوف و حضور فعال زنان در تعليم و اداره رباط ها است .
اينکه گرايش علمي و مذهبي و مشرب صوفيانه مشايخ رباط ها چه بود و حضور فقها و محدثان از مناطق مختلف در رباط هاي بغداد چه تاثيري در جريان تصوف داشت ؟ روش پژوهش حاضر توصيفي تحليلي است .
همانگونه که در سطور فوق ، ذکر شد، رباط دارالفلک و دارالشط توسط خلفاي عباسي ويژه زنان ساخته شدند، اما از نظر تقدم تاريخي «رباط بنفشه »، اولين رباط ويژه زنان بود که به دست خاندان خلافت در بغداد بنا شد(ابن جبير، بي تا: ١٨١).
نهايتا فقيه شافعي ديگري به نام عبد الرحمن الطياري (م ٧٢٣ق ) که علاوه بر تدريس در مدارس نظاميه به طبابت نيز مسلط بود و با اموالي که از اين راه بدست آورد، «رباط نوري» را در منطقه شونيزيه بنا کند (زرکلي، ١٩٨٩: ١٥٣/٨) جدول شماره ١: بانيان رباط ها در قرون ٦ و٧ ق رديف بانيان رباط تعداد نام رباط ها (به تصویر صفحه مراجعه شود) بنابر اين بررسيها نشان ميدهد خلفا بصورت مستقيم و يا از طريق نزديکان و کارگزاران خود اقدام به بناي رباط مينمودند و ضمن کنترل اداره رباط ها با تعيين ناظر مالي يا شيخ رباط ، جريان تصوف را با خواسته هاي حکومتي همراه مي کردند.
(
, 
, 
)
