Abstract:
ارزیابی موثرترین شاخصهای بیابانزایی و تعیین اولویت و اهمیت آنها با استفاده از روشهای سیستماتیک و نظامند مانند روشهای تصمیمگیری چند معیاره میتواند باعث افزایش بهرهوری پروژههای کنترل و احیای مناطق در خطر بیابانزایی و جلوگیری از هدر رفت سرمایهگذاری شود. بنابراین در پژوهش حاضر بهمنظور تعیین موثرترین شاخصها و اولویتبندی و وزندهی آنها از روشهای تاپسیس و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. ابتدا 32 شاخص مهم و تاثیرگذار با استفاده از تحقیقات صورت گرفته در این زمینه در ایران و جهان و مدلهای ارزیابی موجود تعیین و از طریق پرسشنامه بهوسیله کارشناسان مربوطه نمرهدهی شدند. با کمک روش آنتروپی شانون، معیارهای مناسب برای ارزشیابی شاخصها، وزندهی و سپس با بکارگیری روش تصمیمگیری رتبهای تاپسیس موثرترین شاخصهای برای مدیریت و مقابله با بیانزایی تعیین و با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی، وزندهی و اولویت بندی شدند. نتایج پژوهش نشان داد که معیار حساسیت به تغییرات جزئی با وزن 341/ 0 دارای بالاترین اهمیت و معیار هزینه و زمان با وزن 111/ 0 دارای کمترین اهمیت در بین معیارهای مورد بررسی هستند. از میان 32 شاخص رتبهبندی شده 20 شاخص بهعنوان موثرترین شاخصها تعیین شد که شاخصهای بارش سالیانه، شوری آب، درصد پوشش گیاهی از اهمیت بالایی برخوردار هستند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که شاخص تغییر کاربری اراضی با وزن 217/ 0 و شاخص بارش سالیانه با وزن 166/ 0به ترتیب بالاترین اولویت را در بین شاخصهای انسانی و طبیعی دارند و بنابراین در مدیریت و مقابله با بیابانی شدن باید در اولویت قرار گیرند.
It is very difficult to assess desertification and criteria and indices are considered as key tools to measure the destruction. Evaluate the most effective desertification indices assessment and determination of their priorities and importance using systematic methods including Attribute Decision Making can increase the efficiency of controlling projects and, reclamation of disturbed lands, and also to avoiding investment wasting. Therefore, in this study TOPSIS and Analytic Hierarchy Process algorithm were used to determine the most effective indices and ranking their priorities and importance. The first, based on previous study in Iran and other parts of the world, 32 of effective indices on desertification were selected and weighted by relevant experts via questionnaires. Using Shannon entropy model suitable criteria for evaluating the indices were weighted, and then the most effective factors to assess desertification were determined and weighted by TOPSIS algorithm and Analytic Hierarchy Process respectively. The results showed that the criteria of sensitivity to minor changes and cost and time with the weight of 0.341 and 0.111 have the highest and the least importance among the studied criteria respectively. Among 32 ranked indices, 20 indices were determined as the most effective indices on desertification. The indices of annual rain fall, salinity, vegetation cover have the highest importance respectively. Also the results showed that indices of land use changes and annual rainfall with the weight of 0.217 and 0.166 have the highest priorities between human and natural indices respectively; so they should be prioritized in management and combat to desertification.
Machine summary:
صادقی روش و خسروی (٢٠١٤)، در مطالعه خود جهت ارزیابی شاخص های بیابان زدایی ایران مرکزی از روش های تصمیم گیری چندشاخصه و مدل های تحلیل سلسله مراتبی و الکترد استفاده کردند نتایج این پژوهش نشان میدهد که ممانعت از تغییرات نامناسب کاربری اراضی، توسعه و رشد پوشش گیاهی و تغییر در استفاده از آب های زیرزمینی با متوسط ٢٢/٩، ٢١/٨، ١٩/١ درصد با اهمیت ترین شاخص های بیابان زایی در این منطقه هستند.
جدول ٤: نتایج حاصل از رتبه بندی شاخص ها توسط مدل تاپسیس شاخص های انسانی , شاخص های طبیعی تغییر کاربری اراضی نوع سیستم آبیاری رعایت اصول کشاورزی (شخم ، آیش و تناوب زراعی) راندمان آبیاری(%) توجه به مشارکت مردم تراکم بیولوژیک جمعیت (N/KM٢) سواد (%) اشتغال (%) , عمق خاک (cm) بافت خاک هدایت الکتریکی خاک(ds/m) بارش سالیانه (mm) شاخص خشکی ترانسو افت آب زیرزمینی (cm/yr) شوری آب (EC)Mohs/cm شدت چرا بوته کنی درصد پوشش گیاهی فراوانی بادها با سرعت متوسط بیش از m/s٦ ظهور رخساره فرسایشی نتایج حاصل از اولویت بندی و وزن دهی موثرترین شاخص های بیابان زایی در منطقه مورد مطالعه توسط نرم افزارEC در شکل ٤ و ٥ نشان داده شده است .
Using Shannon entropy model suitable criteria for evaluating the indices were weighted, and then the most effective factors to assess desertification were determined and weighted by TOPSIS algorithm and Analytic Hierarchy Process respectively.