Abstract:
در اقتصاد متعارف به طور معمول، بیشینهسازی مطلوبیت به عنوان هدف مصرفکننده معرفی میگردد؛ مطلوبیتی که به هر معنایی استعمال گردد، مبتنی بر لذت دنیوی، بهویژه مادی است. در اقتصاد اسلامی نیز با توسعه در مفهوم و محدوده لذت، بیشینهسازی مطلوبیت گسترده، شامل مجموع لذتهای مادی و معنوی در دنیا وآخرت، به عنوان هدف مصرفکننده تلقی شده است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی به بررسی هدف مصرفکننده در اقتصاد اسلامی و اقتضایات آن میپردازیم. بنا به فرضیه مقاله، هدف مصرفکننده در اقتصاد اسلامی، بیشینهکردن مطلوبیت اخروی، همراه با حد معقول مطلوبیت دنیوی است. بر اساس یافتههای پژوهش، پذیرش بیشینهسازی مطلوبیت گسترده، بهعنوان هدف مصرفکننده در اقتصاد اسلامی، مستلزم تعدیل بهرهمندی از لذتهای مادی و گذر از عقلانیت ابزاری است. بیشینهکردن تابع مطلوبیت دنیوی، به تنهایی و با نادیدهگرفتن تابع مطلوبیت اخروی، نهتنها موجب بیشینهسازی مطلوبیت گسترده نمیشود؛ بلکه باعث کمینهسازی آن نیز میشود؛ زیرا شرط تحصیل لذایذ عمیق، گسترده و جاودانه جهان آخرت و نیز لذتهای معنوی دنیوی، تعدیل به معنای چشمپوشی از برخی موارد لذایذ آنی و زودگذر مادی دنیوی میباشد. افزون بر آنکه عقلانیت ابزاری نمیتواند زمینهساز بیشینهسازی مطلوبیت گسترده شود. ازاینرو، بیشینهسازی مطلوبیت گسترده مستلزم تعدیل لذتهای مادی میباشد.
The utility maximization is typically introduced as the consumer purpose in a conventional economics; desirability to be used in any sense is based on worldly pleasure, especially material. The extensive utility maximization has been considered as the goal of the consumer including the sum of material and spiritual pleasures in this world and the hereafter according to the Islamic economics with the development of the concept and scope of pleasure. This study examines the purpose of the consumer in Islamic economics and its requirements for using analytical method. The purpose of the consumer in Islamic economics is to maximize the desirability of the hereafter, along with a reasonable level of worldly desirability according to the hypothesis of the study. According to the research findings, accepting extensive utility maximization as a consumer purpose of Islamic economics requires adjusting the enjoyment of material pleasures and moving beyond instrumental rationality. The maximization of mundane utility function, with ignoring the hereafter utility function not only does not maximize the extensive utility ; It also minimizes it; because the condition of the study of the deep pleasures, intense and eternal pleasures to the Hereafter, as well as the worldly spiritual pleasures is adjustment which means ignoring some instantaneous and fleeting material worldly pleasures. Moreover, instrumental rationality cannot be the basis for maximizing utility. Therefore, the extensive utility maximization requires modifying material pleasures.
Machine summary:
ir دريافت: 25/12/1398 ـ پذيرش: 20/06/1399 چکيده در اقتصاد متعارف به طور معمول، بیشینهسازي مطلوبیت به عنوان هدف مصرفکننده معرفی میگردد؛ مطلوبیتی که به هر معنایی استعمال گردد، مبتنی بر لذت دنیوی، بهویژه مادی است.
در اقتصاد اسلامی نیز با توسعه در مفهوم و محدوده لذت، بیشینهسازی مطلوبیت گسترده، شامل مجموع لذتهای مادی و معنوی در دنیا وآخرت، به عنوان هدف مصرفکننده تلقی شده است.
حسینی (1382) در مقاله «مفروضات نظریه رفتار مصرفکننده در اقتصاد اسلامی»، ضمن به چالش کشیدن مطلوبیتگرایی، هدف نهایی فرد مسلمان را قرب به خدا و جلب خشنودی او و مناسبترین هدف میانی برای دستیابی به این هدف را، «بیشینه کردن پاداش الهی تخصیص درآمد» معرفی میکند؛ یعنی یک مسلمان، درآمد محدود خود را به گونهای به موارد مختلف نیازها و کالاها و خدمات تخصیص میدهد که بیشترین پاداش الهی را به دست آورد.
بنابراین، اصل لذتگرایی دنیایی، به شرط آنکه در چارچوب احکام شریعت و محدوده مباحات باشد و دیگر اینکه، به حد افراط و هوسرانی نرسد، مورد تأیید و سفارش اسلام میباشد؛ ولی بیشینهسازی مطلوبیت مادی به شیوه اقتصاد متعارف؛ یعنی به صورت مستقل و بدون توجه به لذتهای اخروی مطرود بوده و نیاز به تعدیل لذتهای مادی میباشد.
در اقتصاد متعارف، چون از جنبههای روحی، معنوی و اخروی انسان غفلت شده و هدف مصرفکننده در بیشینهسازي لذتهای دنیوی و عمدتاً مادی خلاصه شده، استفاده از عقلانیت ابزاری، شیوهای مناسب براي دستيابي به اين هدف است.