Abstract:
این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش اثباتی و سلبی گرایشهای متعالی در رفتارهای اجتماعی انسان از منظر قرآن میپردازد. هدف پژوهش نشان دادن تاثیر این گرایشها بر رفتارهای اجتماعی آدمی از حیث ایجاد، تقویت، جهتدهی یا ترک و تضعیف آنهاست. یافتههای پژوهش حاکی است که از نظر قرآن، گرایش به خدا و کسب رضای الهی و محبت به خدا در دو رفتار ایثار و انفاق، اثر اثباتی از نوع صدور، تقویت یا جهتدهی دارد. همچنین گرایش به خدا و کسب محبت و رحمت الهی و نیز کمالطلبی، در فعل جهاد بهنحو صدور و تقویت رفتار اثرگذارند. بهعلاوه، گرایش به خدا و محبت الهی در تربیت و اصلاح خانواده، نقش اثباتی از نوع جهتدهی، و در تعالی جامعه نقش اثباتی از نوع صدوری دارد؛ اما همین گرایش در مهار و مدیریت رفتار جنسی، و نیز عدالتطلبی در پرهیز از قضاوتهای سطحی، تاثیر سلبی از نوع ترک دارد. نقش کمالطلبی در منتگذاری در انفاق سلبی است. همچنین عزتطلبی و گرایش به خدا، در دوستی با دشمنان خدا نقش سلبی از نوع ترک رفتار دارند.
Using the descriptive-analytical method, this study examines the positive and negative role of transcendent tendencies in man's social behaviors from the perspective of the Qur'an. The aim of this study is to show the effect of these tendencies on man's social behaviors in terms of their creation, reinforcement, orientation or their abandoning and weakening. The findings of study show that according to the Qur'an, with regard to the two behaviors of self-sacrifice and charity, inclination towards God and gaining divine satisfaction and love for God has the positive effect of issuing, strengthening or directing. Also, tendency to God and gaining divine love , mercy and perfection are effective in the act of jihad in issuing and strengthening of behavior. In addition, concerning upbringing and reforming the family, tendency to God and divine love has a positive role of orientation. In terms of the exaltation of society, it has the positive role of issuance; But in controlling and managing sexual behavior, as well as justice and avoiding superficial judgments, this tendency has the negative effect of withdrawal. The role of perfectionism in the field of making one beholden after giving in charity is negative. Also, seeking dignity and inclination towards God play a negative role of abandoning in the field of friendship with God's enemies.
Machine summary:
برخي از مفسران با توجه به تعبير «لوجه الله» در «إِنمَّا نُطْعِمُكمُ لِوَجْهِ اللَّهِ»، احتمال مرجعيت «الله» را براي ضمير در «علي حبه» نفي کرده و مراد از آن را حب طعام دانستهاند (طباطبايي، 1390، ج20، ص126؛ مکارم شيرازي و ديگران، 1371، ج25، ص353)؛ اگرچه بهدليل جلوگيري از تکرار در آيه، اين سخن ظاهراً منطقي به نظر ميرسد و تعبير «علي حبه» دلالت مطابقي خود را در گرايش به خدا از دست خواهد داد، ولي دلالت التزامي آن بر محبت به خدا را نميتوان نفي کرد؛ زيرا انفاق کردن محبوب، محبتي والاتر و بزرگتر ميطلبد که بر اساس سياق آيه، همان محبت به پروردگار است (سبزواري، 1409، ج2، ص289).
گرايش و انگيزه متعالي را ميتوان از «ابتغاء مرضات الله» بهدست آورد؛ زيرا «ابتغاء» بهمعناي طلب (همان، ماده بغي) و نقش آن نيز مفعولٌله است؛ يعني چيزي که آنها را به اين رفتار واميدارد، بهدست آوردن خشنودي خداوند است (ابوحيان، 1420، ج2، ص335).
بنابراين ميتوان گفت، گرايش به برّ و نيکي در تقويت و جهتدهي رفتار انفاق نقش دارد؛ به اين معنا که انفاق را از حيث نيت در جهت خدا و محبت او قرار ميدهد و از حيث عمل بر اموالي متمرکز ميکند که مورد علاقه انفاقکننده باشد؛ همانطور که در آيه ديگري رسيدن به حقيقت برّ را منوط به انفاق از اموال محبوب کرده است، نه هر مالي: «لَن تَنَالُواْ الْبرِّ حَتىَ تُنفِقُواْ مِمَّا تحُبُّونَ» (آلعمران: 92)؛ زيرا در اين صورت است که ثابت ميشود انفاقکننده در عشق و علاقه واقعي به خدا صادق است (ر.