Abstract:
هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان توجه به دو مؤلفه «هویت ملی» و «هویت دینی» در کتاب های جدیدالتألیف مطالعات اجتماعی ابتدایی در سال تحصیلی 98ـ1397 است. روش تحقیق، تحلیل محتوای کمی و واحد تحلیل، کلمه و تصویر است. در این پژوهش مؤلفههای هویت ملی شامل نمادها و سمبلهای ملی، مشاهیر، اسطوره ها و شخصیت های ملی، میراث فرهنگی، ارزش ها و هنجارهای ملی، زبان و ادبیات فارسی، تاریخ ملی و رخدادها و حوادث ملی است و مؤلفه های هویت دینی شامل اعتقادات، اعمال و احکام دینی، آشنایی با روش زندگی اسلامی، اماکن و اسطوره های دینی ـ مذهبی است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی پایه سوم تا ششم مقطع ابتدایی است که حجم نمونه برابر با جامعه آماری و شامل 198 پاراگراف و 436 عکس از متون کتابهای مذکور است. ابزار پژوهش، سیاهه تحلیل محتواست که روایی پژوهش بااستفاده از نظر صاحبنظران و پایایی آن بااستفاده از روش ویلیام اسکات انجام و ضریب توافق 90% حاصل شده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از شاخص آمار توصیفی و نرمافزار excel استفاده شده است. یافته ها نشان میدهد که در 76 درصد از متون درسی و 64 درصد از عکس ها، به مؤلفه های هویت توجه شده است. همچنین مؤلفه های هویت ملی در متن و تصاویر در مقایسه با هویت دینی بهمیزان بیشتری به چشم می خورد.
AbstractThe purpose of this study was to analyze the content of newly compiled social studies textbooks of elementary schools in Iran in terms of national and religious identities. For this purpose, two components of national identity and religious identity in all the social science textbooks of primary schools in the 20172018-2018 2019 school year were analyzed. A quantitative method based on the analysis of words and images was used. The components of national identity in this study were comprised of national symbols, national celebrities, myths and personalities, cultural heritage, national values and norms, Persian language and literature, national history and national events. Also, religious identity components in the present study included religious beliefs, praying and worships, familiarity with the Islamic lifestyle, myths and religious landmarks. The sample size was 198 paragraphs of textbooks and 436 pictures in elementary school social textbooks. The research tool was a content analysis checklist, and its validity was established using expert opinion while its reliability was established using the William-Scott method with a 90% coefficient of agreement. Descriptive statistics and Excel was used for data analysis. The findings indicated that 76% of all texts and 64% of all images were focused on identity components. The results of this study indicated that in the textbooks under study, the components associated with national identity were more frequent in comparison to those associated with religious identity.
Machine summary:
با در نظر گرفتن این موضوع که تحقیقات بسیاری در زمینه مؤلفههای هویت ملی و هویت دینی انجام شده، در پژوهش حاضر به بررسی این موضوع پرداخته شده که کتابهای درسی مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی ـ بهعنوان یکی از اصلیترین رسانههای آموزشی برای دانشآموزان دوره ابتدایی ـ تا چه میزان توانسته نقش خود را در تلقین و تقویت هویت ملی و هویت دینی ایفا کند؟ بهدلیل اهمیت توجه به هویت ملی و هویت دینی، این موضوع مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است (رئوفی، 1389، ص 110).
باتوجه به یافتههای تحقیق، مؤلفههای هویت ملی بهمیزان بیشتری نسبت به مؤلفههای هویت دینی در کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی مورد توجه واقع شده است که با نتایج پژوهشهای هاشمی و قربانعلیزاده (1393، ص 49)، منصوری و فریدونی (1388، ص 27)، نوشادی و دیگران (1390، ص 51) و معروفی و پناهیتوانا (1392، ص 93) همخوانی دارد.
همچنین پژوهشهای هاشمی و قربانعلیزاده (1393، ص 49) و نجار نهاوندی و قربانعلیزاده (1393، ص 96) که بر توجه نامناسب و نامتوازن کتاب درسی به مؤلفههای هویت ملی دلالت دارند، نشان میدهند که به بعد ارزشها به میزان بیشتری نسبت به سایر مؤلفهها پرداخته شده و پس از آن بیشترین فراوانی بهترتیب دررابطه با مؤلفههای میراث فرهنگی و مشاهیر و شخصیتها، در متن و تصاویر کتابهای درسی مطالعات اجتماعی به چشم میخورد که با تحقیق حاضر همخوانی دارند.