Abstract:
رفتار جمعی در افغانستانِ پساطالبان در حال تجربهکردن شکلی جدید و متفاوت از گذشته است. پیشازاین «سرکوب دولتی»، «روش مسلحانه» و «ماهیت سیاسی-مذهبی» ویژگیهای نسبتاً مشترک رفتارهای جمعی افغانستان بود؛ اما جنبش روشنایی با اتخاذ روشی مسالمتآمیز در طرح مطالباتِ اقتصادی خود نمونهای متفاوت و جدید از رفتار جمعی در این کشور تلقی میشود. جنبش روشنایی یکی از «کارگزاران تغییر» و «کنشهای جمعیِ جدید» محسوب میشود که مطالعه آن در درک پویشهای مدرن جامعهشناسی سیاسیِ افغانستان حائز اهمیت است. در نوشتار پیشرو به علل ساختاری وقوعِ مسالمتآمیز جنبش روشنایی و پیامدهای سیاسی-اجتماعی آن پرداخته میشود. طبق فرضیه ما گذار افغانستان از ساختار سیاسیِ اقتدارگرا به دموکراتیک از طریق برگزاری انتخابات، آزادی اجتماعات و توزیع قومیِ قدرت عامل تعیینکنندهای در رویکرد مسالمتآمیزِ این جنبش بوده است. فرضیه مذکور بر اساس نظریه رفتار جمعی اسملسر و روش اسنادی آزمون شده است. طبق یافتههای این پژوهش، دموکراسی در افغانستان با افزایشدادن آگاهیهای اجتماعی و تأکید بر حقوق عمومی و خصوصی منجر به مشارکت سیاسی، مطالبهگریِ مدنی و عدالتخواهی اقتصادیِ اقلیتهای قومی و مذهبی شده است. برخلاف گذشته حرکتهای اقتصادی و رقابتهای غالباً مسالمتآمیز بر سر توزیع منابع ثروت (انرژی) شکل جدیدی از کنشهای جمعی در افغانستانِ پساطالبان است. دیگر پیامدهای جنبش روشنایی عبارتاند از: 1) تحکیم وحدت قومی هزارهجات 2) تشدید شکاف سیاسی میان نخبگان سنتی و مدرن هزاره 3) تقویت حضور سیاسی زنان در حرکتهای اجتماعی 4) ضرورت توجه به لوازم گذار از جامعه مدنیِ سنتیِ افغانستان به جامعه مدنیِ مدرن، و درنهایت 5) تسریع جریان تثبیتِ دموکراسی در افغانستان.
The shape and form of social action in post-Taliban Afghanistan is different than that of the past. Government repression, militarism and the religious politics used to dominate Afghanistan in the Taliban era. However, the recently formed EnlightenmentMovement (2016) follows a peaceful approach to achieve its demands. Understanding this movement requires a basic knowledge of the modern dynamics of the political sociology of Afghanistan. This economic movement was the response of Hazara ethnicity to the shift of the electricity transmission line from Bamyan to Salang. This research investigates the background of peaceful occurrence of the Enlightenment Movement and its consequences. According to our hypothesis, democracy and modernization in Afghanistan have paved the way for the emergence of civil movements such as the Enlightenment. The hypothesis has been tested based on the collective behavior theory of Smelser. According to the findings, the increasing demand for economic justice and political participation by ethnic and religious minorities is a result of democracy in Afghanistan. Consequently, economic movements and peaceful competition over the fair distribution of energy resources (wealth) are a new form of collective action in post-Taliban Afghanistan.
Machine summary:
جنبش روشنایی یکی از «کارگزاران تغییر» و «کنش های جمعی جدید» محسوب مـیشـود کـه مطالعـه آن در درک پـویش هـای مدرن جامعه شناسی سیاسی افغانستان حائز اهمیت است .
طبـق یافتـه هـای ایـن پـژوهش ، دموکراسی در افغانستان با افزایش دادن آگاهیهای اجتماعی و تأکید بر حقوق عمومی و خصوصی منجـر بـه مشـارکت سیاسـی، مطالبه گری مدنی و عدالت خواهی اقتصادی اقلیت های قـومی و مـذهبی شـده اسـت .
دیگر پیامدهای جنبش روشنایی عبارت اند از: ١) تحکیم وحدت قومی هزاره جات ٢) تشدید شکاف سیاسی میان نخبگـان سـنتی و مدرن هزاره ٣) تقویت حضور سیاسی زنان در حرکت های اجتماعی ٤) ضرورت توجه بـه لـوازم گـذار از جامعـه مـدنی سـنتی افغانستان به جامعه مدنی مدرن ، و درنهایت ٥) تسریع جریان تثبیتِ دموکراسی در افغانستان .
اگرچه گفتمان دموکراسی در افغانستانِ پساطالبان فضای سیاسی و اجتماعی این کشور را آکنـده از ظهـور حرکت های جمعی ساخته اسـت ، اسـتفاده از روش مسـالمت آمیـز در کـنش هـای جمعـی توسـط قـوانین و نهادهای داخلی و مجامع جهانی موردتوجه و تأکید جدی قرار گرفته است .
طبق فرضیه ما گذار افغانسـتان از سـاختار سیاسـی اقتـدارگرا بـه ________________________________________________________________ 1 Turkmenistan-Uzbekistan-Tajikistan-Afghanistan-Pakistan (TUTAP) Electricity Project دموکراتیک از طریق برگزاری انتخابـات ، آزادی اجتماعـات ، و توزیـع قـومی قـدرت عامـل تعیـین کننـده رویکرد مسالمت آمیزِ جنبش روشنایی بوده است .
در ادامه سعی میشود تا دگردیسیهای ناشی از ورود دموکراسی در افغانستان و شرایط مساعدی که برای جنبش های اجتماعی (از نوع مسالمت آمیز) فراهم شده است ، بررسی شود.