Abstract:
بیان مسئله: همزمان با ظهور اسلام صنعت سفال گری در سرتاسر ممالک اسلامی با شیوه و ابتکارات گوناگون ادامه یافت. یکی از مهم ترین ابداعات و نوآوری های این دوران سفال زرین فام است که موجب پیشرفت و دگرگونی هایی در شیوه تولید سفال اسلامی شده است. این نوع سفال یکی از مهم ترین سفالینه های این دوران است که از همان ابتدای پیدایش مورد توجه قرار گرفت و در سرتاسر جهان اسلام از اقبال عامه برخوردار شد. با توجه به عنوان، دراین پژوهش در نظر است به سؤالات پیش رو پاسخ داده شود. چه عواملی در پیدایش این نوع سفال تأثیرگذار بوده و خاستگاه و منشأ این نوع سفال ها کدام سرزمین است و همچنین روش ساخت این سفال ها چگونه بوده است؟ هدف: هدف از این پژوهش مطالعه و شناخت زمینه های شکل گیری، دامنه تولید، پیشینه تاریخی و چگونگی روش ساخت اینگونه از سفالینه ها است. روش پژوهش: روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته اندوزی آن به صورت اسنادی انجام شده است. یافتهها: براساس پژوهش انجام شده، کمابیش همزمان با قرون سوم و چهارم هـ. ق در بخش های مختلف سرزمین های اسلامی (مصر، عراق، سوریه و ایران) تحت تأثیر سنن مذهبی، جستجو در یافتن جایگزین مناسب برای ظروف فلزی سیمین و زرین، همچنین پیامد ظهور طیف های جدیدی از اقشار اجتماع، ساخت ظروف زرین فام رواج یافته است. به علاوه علیرغم تولید سفالینه های زرین فام در مناطق مختلف، این نوع سفال جایگاه ویژه ای در فرهنگ و هنر ایران داشته است به نحوی که فرم های گوناگون ظروف زرین فام همراه با نقش مایه های متنوع نشانگر تحول و شکوفایی آن در این خطه می باشد.
Problem definition: Simultaneously with the advent of Islam, the pottery industry continued throughout the Islamic countries with various methods and initiatives. One of the most important innovations of this period is the golden-colored pottery which has caused progress and changes in the Islamic pottery production method. This pottery is one of the most important earthenware types of this period which has attracted much attention from the very beginning and became popular throughout the Islamic world. According to the title, the present study seeks to answer the following questions. What factors are influential in the emergence of this type of pottery, what is the origin of it and also how was it fabricated?
Objective: The purpose of this study is to explore and identify the fields of formation, scope of production, historical background and how to make this type of pottery.
Research method: The current research has been conducted on a descriptive-analytical basis and the data has been collected in the form of documents.
Results: According to the conducted research, at the same time with the third and fourth centuries AH, in different parts of the Islamic lands (Egypt, Iraq, Syria and Iran) under the influence of religious traditions, the search for a suitable alternative to the silver and gold metal containers has led to the prevalence of making golden-colored potteries as a consequence of the emergence of new strata of society. In addition, despite the fabrication of golden-colored earthenware in different regions, this type of pottery has had a special place in Iranian culture and art, so that its various forms along with various motifs indicate the evolution and flourishing of this artwork in the region.
Machine summary:
ق در بخشهای مختلف سرزمینهای اسلامی (مصر، عراق، سوریه و ایران) تحت تأثیر سنن مذهبی، جستجو در یافتن جایگزین مناسب برای ظروف فلزی سیمین و زرین، همچنین پیامد ظهور طیفهای جدیدی از اقشار اجتماع، ساخت ظروف زرینفام رواج یافته است.
علیرغم تولید سفالینههای زرینفام در مناطق مختلف، این نوع سفال جایگاه ویژهای در فرهنگ و هنر ایران داشته است به نحوی که فرمهای گوناگون ظروف زرینفام همراه با نقشمایههای متنوع نشانگر تحول و شکوفایی آن در این خطه میباشد.
پیشینه پژوهش از نظر سابقه پژوهش، مطالعات و تحقیقات مختلفی در زمینه سفالسازی زرینفام صورت گرفته است، از نخستین کارها در این زمینه میتوان به «محمد بن ابیالبرکات نیشابوری» (جوهری نیشابوری 1383)، «ابوالقاسم عبداله کاشانی» (کاشانی، 1386)، «ناصر خسرو» (ناصرخسرو، 1387) «چیپریانو پیکلواپاسو»1(1980) اشاره کرد که در سدههای میانی اسلامی، در فصول مربوط به کتب خویش به بحث در مورد این نوع سفال پرداختهاند.
لیکن مهمترین تحقیقات در این رابطه مربوط به دوران معاصر است که از جمله در برخی از کتب سفال اسلامی و کاتولوگهای مجموعههای خصوصی به نمونههایی از ظروف زرینفام پرداخته شده است (Grube, 1994, Fehravari,1973).
همچنین در کنار دو دیدگاه ذکر شده گروهی دیگر از متخصصان سفال اسلامی به مانند پوپ و کیانی معتقدند کشف کورههای متعدد سفالگری نشان میدهد، ایران مرکز اصلی ساخت، تولید و انتشار این گونه سفالینه بوده است (کیانی، 1357، 48؛ پوپ، 1387، ج4، 1738).
در بین پژوهشگران مختلف هنر اسلامی، اتینگهاوزن نخستین محققی است که طبقهبندی مشخصی را برای این نوع سفالها ارائه کرد و به بیان سبکهای مختلف تولید سفال زرینفام پرداخت (Ettinghausen, 1936, 44-75).