Abstract:
مهمترین دستاورد مشروطهخواهی در ایران، تشکیل مجلس شورای ملی بود. یکی از واژههای رایجی که از ابتدای تأسیس این نهاد و چهبسا پیش از آن به نمایندگان مجلس اطلاق میشد، واژه «وکیل» بود. وکالت در ابواب فقهی شیعه واجد آثار و احکام خاص خود بود و در نگاه اول گویای یک رابطه دوطرفه محدود در حقوق خصوصی بود. این استعمال سبب طرح نظریه مشابهت نهاد نمایندگی مجلس با وکالت فقهی شد. این مقاله درصدد است با واکاوی تاریخی مفهوم وکالت در غرب و تشریح فضای فکری و عمومی تشکیل مجلس اول شورای ملی، این نکته را مشخص سازد که آیا میتوان با قطعیت، موجودیت نظریه مشابهت وکالت فقهی با نمایندگی را بهعنوان یک نظریه رایج در عصر تشکیل مجلس اول پذیرفت یا خیر؟ بر اساس یافتههای این مقاله، نظریه مشابهت در زمانه تشکیل مجلس، هوادار جدیای نداشته و بیتوجهی به تبار غربی این واژه و نیز غفلت از وقایع تاریخی، موجب طرح شدن این امر بهعنوان یک نظریه رایج بوده است. این نتیجه در بررسی اقدامات و مکتوبات جریانات اصلی در صدر مشروطه، متشکل از روشنفکران و علمای دینی، نمایندگان مجلس و در نهایت عامه مردم و با روش کتابخانهای به دست آمده است.
The most important achievement of constitutionalism in Iran was the formation of the National Assembly. One of the common terms being applied to the members of parliament from the beginning of the establishment of this institution and even before it, was the term ‘vakil’[1]. In Shiite fiqh, ‘vekalat’[2] had its own effects and rules, and at first glance indicated a limited bilateral relationship in private law. This use led to proposing the theory of the similarity of the parliamentary representation institution with fiqhi (jurisprudential) representation. By defining the concept of vekalat in the West and describing the intellectual and public atmosphere of the formation of the first National Assembly, this article aims to determine if one can with certainty accept the existence of the theory of similarity of fiqhi vekalat (jurisprudential advocacy) with parliamentary representation as a common theory in the era of the formation of the first parliament. According to the findings of this article, the theory of similarity at the time of the formation of the parliament did not have a serious supporter, and ignoring the western origin of this term and neglecting historical events has led to the proposal as a common theory. This result has been obtained by using the library method and examining the actions and writings of the main currents at the beginning of the constitution, consisting of intellectuals and religious scholars, members of parliament and finally the general people.
[1]. Representative, attorney, delegate
[2]. Representation, delegation, advocacy, attorneyship
Machine summary:
از جمله مفاهیم مهمی که در دوران انقلاب مشروطه و حتی پس از آن برای عموم مردم و گاهی برای جریانات فکری اصیل نیز مبهم بود، ماهیت نمایندگی مجلس بود؛ مفهومی که در تاریخ سیاسی غرب طی چندین قرن نضج یافته بود، در ایران اما با وجود جهدی بلیغ ـ که بهسرعت به سرانجام رسیدـ، چندان مورد سؤال و بحث، خصوصاً از سوی روشنفکران واقع نشد.
اما سؤال اساسی که این مقاله داعیه پاسخ به آن را دارد، این است که پس از ریشهیابی تاریخی و جستجوی گفتمانهای غالب، میتوان از پدیداری نظریهای به نام همسانی وکالت شرعی با نمایندگی در زمانه تشکیل مجلس اول سخن گفت یا خیر؟ توجه این نکته ازاینرو حائز اهمیت است که نظریه همسانی پیشفرض غالب تحقیقات در مورد ماهیت نمایندگی مجلس قرار گرفته و بهعنوان یک نظریه رایج و حتی مقبول عموم در زمانه تشکیل مجلس تصور میشود و درعینحال با توجه به اینکه تفاوتهای وکالت شرعی با نمایندگی سیاسی بر همگان روشن است، عمده تحقیقات در این خصوص به سمت نقد نظریه همسانی رفته است، بدون اینکه تبار و اساساً موجودیت این نظریه بررسی شده باشد.
نگارندگان مدعی هستند با تدقیق در تاریخ سیاسی مشروطه، ریشه و تباری برای نظریه همسانی وکالت فقهی و نمایندگی سیاسی نیافتهاند و این مهم در یک بررسی جامع نسبت به جریانات فکری اعم از روشنفکران و فقهای عصر مشروطه و نیز بررسی اقدامات و آثار فعالان میدانی، یعنی نمایندگان مجلس و توده مردم به دست آمده است.