Abstract:
در سالهای اخیر با وقوع خشکسالی و کاهش آب آبیاری، استفاده کارا از آب و مدیریت آن به امری اجتناب ناپذیر بدل گشته است. بدین منظور در این پژوهش، اثرات ریسکی راهبرد کم آبیاری در دشت قزوین در سال زراعی 95-1394 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ابتدا، درصد تغییرات حجم آب در دوره خشکسالی نسبت به دوره نرمال محاسبه گردید. سپس با استفاده از توابع آب- عملکرد، کم آبیاری در چهار سناریو 19، 32، 44 و 51 درصد متناظر دورههای خشکسالی ضعیف، متوسط، شدید و خیلی شدید بر گیاهان اعمال شد. در ادامه با استفاده از مدل تلفیقی موتاد-هدف با رهیافت برنامهریزی اثباتی به بررسی اثرات ریسکی ناشی از خشکسالی بر الگوی کشت زراعی و بهرهوری مصرف آب در منطقه مورد مطالعه پرداخته شد. نتایج نشان داد که اعمال کم آبیاری موجب افزایش سطح زیر کشت گیاهان کم آببر مانند گندم، جو و لوبیا میشود. همچین اعمال کم آبیاری، درآمد ناخالص را حداکثر تا 24.3 درصد در دوره خشکسالی خیلی شدید کاهش میدهد. ریسک در آمدی با اعمال سناریو کم آبیاری در طی دورههای خشکسالی کاهش یافته و از 15- درصد در طی دوره خشکسالی ضعیف به 37- درصد در طی دوره خشکسالی خیلی شدید تقلیل یافته است. بازده برنامهای نیز به صورت غیر خطی همزمان با کاهش ریسک درآمدی، کاهش مییابد. دیگر نتایج تحقیق نشان داد که بهرهوری مصرف آب نیز برای محصولات گندم آبی، جو آبی، ذرت دانهای، گوجه فرنگی، ذرت علوفهای و لوبیا، کاهش و برای محصولات چغندر و یونجه افزایش مییابد. بر اساس نتایج در صورت عدم اعمال کم آبیاری در شرایط خشکسالی و اصلاح کشت، درآمد ناخالص کشاورزان در خشکسالی خیلی شدید به میزان 58 درصد کاهش مییابد ولی در صورت اعمال کم آبیاری و بهینهسازی الگوی کشت در این شرایط تنها به میزان 24.3 درصد کاهش خواهد یافت.
In recent years, with droughts and declining irrigation water, efficient use of water and water management has become inevitable. For this purpose, in this study, the risk effects of irrigation strategy in Qazvin plain in the 2015-2016 were analyzed. Initially, the percentage change in water quantity was calculated during the drought period. Then, using water-yield functions, deficit irrigation was applied to plants in four scenarios of 19, 32, 44 and 51% corresponding to the periods of weak, medium, severe and very severe droughts. Then, using the TM-PMP model, the risk effects of drought were investigated on the cropping pattern and water consumption productivity. The results showed that deficit irrigation increased the area under crops of wheat, barley and beans. This management strategy drastically reduces gross income by 24 percent in very severe drought conditions. Income risk is reduced by applying a deficit irrigation scenario during drought periods. Gross margin also decreases non-linearly as income risk. Water use efficiency decreased for wheat, barley, corn, tomato, maize and bean crops, and increased for beet and alfalfa crops. Therefore, if the irrigation strategy is implemented, the rate of income reduction in drought conditions will be 24%, but otherwise the income reduction will reach 58 percentages.
Machine summary:
پرهیزکاری و همکاران (١٣٩٥) با بررسی اثرات کم آبیاری بر الگوی کشت و سود ناخالص با استفاده از توابع تولید محصولات کشاورزی با این نتیجه رسیدند که به کارگیری روش کم آبیاری در دسترس اگرچه موجب کاهش سود ناخالص کشاورزان میشود اما موجب حفظ و پایداری منابع آب سطحی و زیرزمینی میشود.
مطالعه شمس الدینی و همکاران (١٣٩٢) به منظور انتخاب الگوی زراعی مناسب در راستای استفاده پایدار از منابع آب به این نتیجه رسیدند که کم آبیاری باعث صرفه جویی در مصرف آب میشود اما درآمد کشاورزان زا نیز کاهش میدهد.
در مطالعه حاضر، با توجه به اینکه هدف اصلی این پژوهش بررسی اثرات ریسکی کم آبیاری بر الگوی کشت در شرایط خشکسالی میباشد، ابتدا به منظور مشخص نمودن سال های وقوع خشکسالی و طبقات آن (خشکسالی ضعیف ، متوسط ، شدید و خیلی شدید) از شاخص SPI استفاده گردید.
جدول ١: اطلاعات کلی مربوط به محصولات برگزیده در منطقه مورد مطالعه در سال ٩٥-١٣٩٤ (به تصویر صفحه رجوع شود) مأخذ: یافته های تحقیق با استفاده از معادله عملکرد-آب (معادله ٣)، کم آبیاری در ٤ سناریوی خشکسالی و با حذف آب آبیاری به دلیل وقوع خشکسالی و کاهش حجم آب بر مراحل چهارگانه دوره رشد به صورت یکسان اعمال گردید و نتایج حاصل از الگوی کشت ، بازده برنامه ای، ریسک درآمد و درصد استفاده از نهاده ها مورد تحلیل قرار گرفت .
جدول ٣: درصد تغییرات ریسک درآمدی و بازده در سناریوهای کم آبیاری (به تصویر صفحه رجوع شود) مأخذ: یافته های تحقیق در ادامه به منظور بررسی کارائی این راهبرد در شرایط خشکسالی از شاخص های بهره وری آب کشاورزی و شاخص اجتماعی اشتغال مزرعه استفاده گردیده است .