Abstract:
نوع و شدت فرسایش خاک در یک منطقه تابع شرایط اقلیمی، پستی و بلندی زمین، خاک و کاربری اراضی بوده که در این میان اهمیت کاربری اراضی به دلیل نقش انسان بر آن نسبت به دیگر عوامل زیادتر است. در این پژوهش با استفاده از معادله جهانی فرسایش خاک و با بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای سنتینل 2، میزان فرسایش خاک در کاربری‌های مختلف حوضه آبریز سیکان برآورد گردید. ابتدا هر یک از لایه‌های R (عامل فرسایندگی بارندگی)، K (عامل فرسایش‌پذیری)، LS (عامل توپوگرافی) و P (عامل حفاظت خاک) و تحلیل‌های مرتبط با آن در نرم افزار Arc GIS تهیه شدند. از تصاویر سنجنده ماهواره Sentinel 2 نیز جهت تهیه عامل پوشش گیاهی (C) و کاربری‌های اراضی حوضه در محیط ENVI 5.3 استفاده گردید. نتایج نشان داد میزان کل فرسایش در حوضه برابر با 12811004 تن در سال و میانگین فرسایش برابر 62/17 تن در هکتار در سال می‌باشد. در بین کاربری‌ها، مراتع متوسط با میانگین فرسایش 98/27 تن در هکتار در سال بیشترین و مناطق کشاورزی آبی و مسکونی بترتیب با میانگین فرسایش 43/0 و 44/0 تن در هکتار در سال کمترین فرسایش را نشان دادند. در بین عوامل تأثیر‌گذار در هدر رفت خاک حوضه، عامل LS با همبستگی 9/0= r بیشترین سهم به خود اختصاص داد. بر اساس طبقه‌بندی هدر رفت خاک، 42 درصد از حوضه با مقادیر بالاتر از 16 تن در هکتار در سال در وضعیت شدیدی از لحاظ هدر رفت خاک قرار دارند که اجرای عملیات‌های حفاظت خاک و آبخیزداری در حوضه ضرورت و اهمیت می‌یابد.
In this study, quantitative assessment of soil erosion and sediment was used using the famous RUSLE model in the framework of GIS and with the help of remote sensing technology. The results showed that the erosion values of the basin vary from 0.001 to 257 (t ha-1y-1) at the pixel level and The average erosion in the study basin is 17.62 (t ha-1y-1). Mahdian (2004) in a study estimated the average amount of soil erosion for most sub-basins of Iran between 8 and 16 (t ha-1y-1), which is almost consistent with the results of the present study. Mohammadi et al. (2018) estimated the amount of soil erosion in many areas of Zagros (Lorestan, Chaharmahal Bakhtiari, Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad, Ilam and Kermanshah) above 60 (t ha-1y-1); Which is much higher than the value obtained in the study basin. Also in this study, irrigated agriculture with an average of 0.43 (t ha-1y-1) and medium rangelands with an average of 28 (t ha-1y-1) have the lowest and highest soil loss among different land uses, respectively. Medium rangelands have high average erosion values for two reasons; One is due to the steep slope and consequently the runoff speed in the destruction and transport of particles, which intensifies the role of LS factor and weakens the vegetation factor. And the other is the high values of precipitation, which shows the role of rain erosion factor (R). Classification of erosion values showed that about 42% of the study basin with values higher than 16 (t ha-1y-1) are in a severe situation in terms of soil loss. Therefore, due to the erosion situation in the study basin, the role of watershed management, soil protection and watershed management operations with a focus on the upstream basin and in areas with high slopes is more necessary than before.
Machine summary:
فیضیزاده (١٣٩٦) تغییرات کاربری اراضی و نقش آن را در حوضه علویان بررسـی کـرد کـه نشـان 1 Nearing et al 2 Surface and Rill Erosion 3 Universal Soil Loss Equation (USLE) 4 Wischmeier & Smith 5 Remortel et al 6 Revised Universal Soil Loss Equation (RUSLE) 7 Shinde & Manjushree 8 Jones et al داد تبدیل اراضی مرتعی پرتراکم به مراتع کم تراکم و زراعت دیم ، مهم ترین عامل در فرسایش منطقـه اسـت .
در سال های اخیر عملیات اجرایی احداث سد خاکی سیکان به منظور تأمین آب شرب شهرهای مجاور و همچنـین مشروب ساختن اراضی کشاورزی پایین دست در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته ؛ لذا شناسایی سطوح حسـاس بـه فرسایش در این حوضه سیکان میتواند در مدیریت و کیفیت منابع آب ، کاهش رسوب ورودی به سدها و طـول عمـر آن ها نقش شایانی داشته باشد؛ بنابراین ارزیابی و برآورد خاک با استفاده از مدل های بهینه برآورد فرسـایش و رسـوب ، یکی از راهکارهایی است که از طریق آن میتوان فرسایش خاک را تـا حـدود زیـادی کنتـرل نمـود و مقـدار آن را بـا اقدامات مدیریتی و حفاظتی حوضه ای کاهش داد.
(
, 
, 
)
