Abstract:
اهمیت فلسفی و تاریخی </em>دانشنامه علایی به طرز خرسندکننده ای روشن نشده است. در این نوشته می کوشم که از برخی ویژگی های فلسفی، ساختاری و تاریخی دانشنامه و جایگاه آن در میان نوشته های ابن سینا سخن بگویم. این پرسش را مطرح خواهم کرد که چرا دانشنامه از نظر درونمایه فلسفی هم نوشته ای مهم است. در این راستا، ناگزیر به جایگاه تاریخی دانشنامه اشاره خواهم کرد و خاطر نشان می کنم که می توان از آن به عنوان سنجه ای برای شناخت گسترش اندیشه های او استفاده کرد. همچنین با پرداختن به اهمیت آموزشی دانشنامه به عنوان نوشتاری جامع در فلسفه سینوی، بر ابن سینا پژوهان به دلیل کم توجهی به این نوشتار ارجمند خرده می گیرم. خواهم گفت که این کم توجهی در واپسین چاپ دانشنامه علایی بازتاب یافته است. چرا که چاپ تازه دانشنامه از سوی انتشارات مولی مشوب به خطایی نابخشودنی است. بغرنجی این خطا را با تکیه بر دیدگاه ابن سینا پیرامون نظریه دانش و آموزش (تعلیم) مستدل می کنم. این خطا را شاهدی می گیرم بر اینکه دانشنامه چنان که باید مورد پژوهش و مطالعه قرار نگرفته است و جایی در ابن سیناپژوهی معاصر نداشته است. نشان خواهم داد که ویراست تازه اثری است ناکام، که از نظر فلسفی مهم ترین نوآوری تعلیمی و ساختاری ابن سینا را ضایع کرده است. ادعا می کنم که دانشنامه همچنان نیازمند است به ویراستی انتقادی، با بهره گیری از دانش نسخه شناسی و بر اساس نسخه های بیشتر.
Machine summary:
٢ در واپسین چاپ خود (١٣٨٣) ــ دانشگاه بوعلی سینای همدان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگیــ دانشنامه همانند چاپ مشهورش 113 اهمیت تاریخی و فلسفی دانشنامۀ علایی و بی جایگاهی آن در ابن سیناپژوهی معاصر ١١٣ __________________________________________________________________________________________ 113 (١٣٣١)، در مجلداتی جداگانه و بر اساس موضوع هر علم ــ به واقع تنها سه علم از پنج علم : منطق (معین ، مشکوة )، الهیات (معین ) و طبیعیات (مشکوة ) ــ منتشر شده بود.
لب استدلال نگارنده این است که بر اساس مقایسۀ سیر تطور رویکرد ابن سینا به آموزٔە مقولات ، از یکسو، جابه جایی کامل جایگاه بحث از جسم (که شامل بحث از ماده صورت گرایی و جزء لا نشریۀ علمی آینۀ معرفت ، سال بیستم ، شمارٔە شصت و پنج ، زمستان ٩٩ __________________________________________________________________________________________ یتجزی است ) از طبیعیات به الهیات ، از سوی دیگر، میبینیم که ابن سینا در سرتاسر زندگی فلسفی خود درگیر جایگاه مناسب برای تحقیق پیرامون این دو آموزٔە اساسی بوده ؛ و به ویژه در نسبت با اولی در هر کدام از نوشته های خود جایگاهی متفاوت را برای موضوع آزموده است ، تا سرانجام در دانشنامه هر دو را با اعتماد کامل در الهیات به بحث و تحقیق میکشد (برای برخی جزویات بنگرید به ادامۀ مطلب ).
شوربختانه ، در چاپ جدید دانشنامه اما دانش های فلسفی بر این ترتیب عرضه شده اند: منطق ، طبیعیات ، موسیقی و الهیات ؛ و کماکان خبری از هندسه ، هیئت و ارثماطیقی نیست (بنگرید به بخش «دانشنامۀ علایی: تاریخچۀ ویرایش و چاپ » از نوشتۀ پیش رو).