Abstract:
ثروتاندوزی خاندان پهلوی، نقش حیاتی و تاثیرگذار در استمرار و نیز انقراض حکومت پهلوی داشت. استمرار بدان جهت که جمعآوری و توزیع گسترده رانت بهوسیله حاکم، نقش کلیدی در جذب و شکلگیری حلقه حاکم دارد؛ و انقراض از آن جهت که در نهایت همین کژکارکردی مالی و نابرابری است که مردم ناراضی از شرایط را متحد کرده و اتحاد طبقههای مختلف جامعه را بر سر یک موضوع، تغییر حکومت، سبب میشود. این مقاله درصدد شناخت اداره املاک اختصاصی است که نقش خزانه شخصی پهلوی اول را بازی کرد و در نهایت نیز با تغییر ساختار در عین استمرار کارکرد، تبدیل به بنیاد پهلوی شد و همان نقش را برای پهلوی دوم بازی کرد.
The Pahlavids’ acquisitiveness had a crucial and effective role in the continuation and fall of Pahlavids; continuation, because gathering and vast distribution of rents by the king has a key role in attracting and shaping the governing circle; and fall, because this financial misbehavior and inequality would finally unify the unsatisfied people and the unity of different sectors of a society on a particular subject would result in regime change. This paper is about to identify the “Pahlavids’ Private Real Estate Office” that actually played the role of Reza Shah’s Private Treasury and finally structurally changed to “Pahlavi Foundation” despite the continuity of the same usage for Mohammad Reza Shah the 2nd king.
Machine summary:
اين مقاله در صدد شناخت اداره املاک اختصاصي است که نقش خزانه شخصي پهلوي اول را بازي کرد و در نهايت نيز با تغيير ساختار در عين استمرار کارکرد، تبديل به بنياد پهلوي شد و همان نقش را براي پهلوي دوم بازي کرد .
اين نهاد مالي بزرگ ، ابتدا اداره املاک اختصاصي بود که با خريد و غصب زمين هاي مرغوب و عايدات حاصل از آن ها گام اول را برداشت و در دوره پهلوي دوم ، با يک چرخش مهم در جنس سرمايه گذاري ها، از زمين به سمت سرمايه گذاري هاي عظيم صنعتي و مالي متمايل شد.
اين کارکرد براي حکومت بسيار حياتي بود، چون باتوجه به پيشينه نظام ايلاتي در ايران و وجود خوانين ثروتمند که قادر به توزيع منابع مالي در ميان مردم ، به منظور تشکيل نيروي نظامي بودند، امکان برآمدن جريان هاي گريز از مرکز وجود داشت .
افسران مسئول نيز مکرر اقدام به خوش خدمتي کرده و با جمع آوري استشهادهاي محلي ، مناطق وسيع حاصلخيز را به دهات کوچک متعلق به شاه الصاق مي کردند و از اين طريق ترفيع درجه مي يافتند (علي اکبر درخشاني ، ١٣٨٦؛ ٢٦٥-٢٧١) مشخصات و عوايد اين املاک در دفاتر بزرگي که در دايره مالي دربار وجود داشت ثبت مي شد و رضاخان با مقايسه عايدي هر سال زمين ها، در جريان فعاليت هاي صورت گرفته بر آن ها قرار مي گرفت .
مهديقلي خان هدايت ، که طولاني ترين دوران نخست وزيري را در زمان پهلوي اول داشت ، نيز در خاطرات خود اشاره اي صريح به اين اموال و املاک مي کند و از کثرت بسيار زياد آن سخن مي گويد.