Abstract:
بررسی و تحلیل اسلوب خطاب در هر متنی، موضوعی جدید و شایستة پژوهش است. مقصود از اسلوب خطاب، شیوهها و شگردهایی است که گوینده/راوی مخاطبان و شخصیتهای متن را از طریق آنها مورد خطاب قرار میدهد و با آنها گفتگو میکند. خطاب در اینجا اعمّ از خطاب مستقیم و رودرروی با مخاطب است، بلکه هر نوع شیوة رویآوری به شخصیتها و مخاطبان درونمتنی و برونمتنی را در بر میگیرد. این پژوهش، شیوهها و شگردهای خطاب را در شعر حافظ بررسی و تحلیل میکند؛ یعنی بازکاوی این موضوع که در شعر حافظ، مخاطبان و شخصیتهای مختلف به چه طریقی مورد خطاب قرار میگیرند و شاعر با هر کدام از چه فاصله، زاویه و جایگاهی سخن میراند. برای این منظور ابتدا دربارة انواع مخاطب در شعر حافظ با توجه به مقام فکری و اجتماعی آنها بحث کرده، سپس شگردها و تکنیکهای هنری شاعر را در خطاب به این مخاطبان با در نظر داشتن اندیشة شعری او توصیف و تحلیل نمودهایم.
Machine summary:
نتیجة چنین رویکردی به شعر، گسستگی ظاهری ابیات است که هر بیت مستقل از بیت دیگر جلوه میکند و به ظاهر هیچ رشتة ارتباط و انسجام معنایی و ساختاری بین ابیات دیده نمیشود؛ این نوع حرکت از یک موضوع به موضوعی دیگر یا از یک صیغة خطاب به صیغة خطابی دیگر، از نظر علم بدیع کارکرد صنعت التفات است؛ این صنعت ادبی در شعرحافظ از سطح یک صنعت ادبی صِرف فراتر رفته و به سبک شخصی و شگرد هنری او تبدیل شده است، به گونهای که یکی از جلوههای انتقال و انعکاس معنا در شعر او از طریق همین التفات صورت میگیرد.
خود او را مستقیم مورد خطاب قرار نمیدهد، بلکه با او به واسطة جلوههای زیبایی و جلالش سخن میگوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} آنجا که به معشوق به طریق غیاب و با صیغة سوم شخص و با ضمیر «او» اشاره میکند، شاعر در مقام غیبت و در مرحلة بُعد قرار دارد، اگرچه این ُبعد جسمانی است نه روحانی؛ در اینجا با ساحتی دیگر از وجود معشوق مواجه میشویم؛ یعنی ساحت متعالی و مقدس معشوق.
این شیوه نیز طریقی دیگر در غیرمستقیمگویی شاعر در بیان طریق رندی و ملامتی خود به مخاطب مورد نظر است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} اسلوب و شیوههای خطاب در شعر حافظ بیش از این نیازمند بحث و بررسی است.