Abstract:
دیدگاه رایج در بانکداری اسلامی، بهره را معادل ربا تعریف می‌کند. این مقاله به ارزیابی مجدد گزاره «بهره همان ربا است» اختصاص دارد. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که بهره یک مفهوم اصیل، طبیعی و فراگیر است و به دو شکل «بهره طبیعی» و «بهره بانکی» در اقتصاد اثرگذار است. علاوه بر این، در دنیای واقعی و در عمل، بهره در اغلب قراردادهای منعقد شده میان اشخاص، به ویژه در قراردادهایی که به نوعی در آن منبع حاضر با منبع آتی مبادله می‌شود؛ وجود دارد؛ که می‌توان از آن به «بهره قراردادی» تعبیر کرد. بهره در ذات خود ربا محسوب نمی‌شود؛ بلکه آنچه از دقت در آیات و روایات می‌توان به دست آورد نشان می‌دهد که بر خلاف دیدگاه رایج مطلق، بهره ربا نیست و مفهوم ربا مرتبط با «بهره قراردادی ناعادلانه» و «انباشت غیرطبیعی بدهی» در طول زمان است؛ که شناسایی آن تنها از طرق دقت نظر در نحوه توزیع ریسک میان طرفین قرارداد میسّر می‌باشد. بر این اساس، ربا نه فقط در قرارداد قرض؛ بلکه در تمام انواع قراردادهای اسلامی احتمال وقوع دارد.
The conventional Islamic Banking mainstream defines the Interest as being conceptually the exact equivalence of Riba. This paper is about to reexamine this premise that "Interest is exactly equivalent to Riba." The arguments elaborates that Interest is a fundamental, pervasive as well as a natural concept which affects the economic life in two distinct forms known as "Natural Rate of Interest" and "Banking Rate of Interest". Moreover, in the real world and practice, interest is present in every exchange contract signed among parties, particularly, in the contracts embracing the exchange of a present certain resource against a future uncertain one. This kind of interest rate that is prevailing in the daily life can be viewed as "Contractual Interest Rate". Therefore, interest in its very essence must not generally be regarded as equivalent to Riba. What could be obtained from diving into the holy verses of Quran and delving into the narrations (Ahadith), guides us to the conclusion that Interest in general is not and should not be viewed as being considered the same as Riba, It is concluded that the concept of Riba is related with the "unjust contractual interest rate" and "the unlimited accumulation of debts over time". The realization of very instances of Riba is only possible under a critical scrutiny in the way that risk is distributed among the parties in a legal contracts, Based on this argument, Riba could not be confined to only Qarz contracts and it could occur in all contracts including those vastly used in Islamic banking.
Machine summary:
شایان ذکر است که هدف این مقاله دفاع از بهره نیست؛ بلکه تلاشی است برای تنقیح دو مفهوم کلیدی در اقتصاد که هر دو در زندگی اقتصادی مردم نقش اساسی دارند و خلط آنها با یکدیگر، نه تنها پایه‌های بحث‌های نظری در مالیه اسلامی را سست می‌کند؛ که در عرصه عمل، به ویژه در نظام یکپارچه تأمین مالی اسلامی، محدودیت‌های زیادی برای توسعه نظام مالی ایجاد می‌کند؛ و در عین حال، به دلیل عدم درک عمیق و نویسنده در مقاله‌ای تحت عنوان «نرخ بهره طبیعی و قراردادی» در سال 1381 تفاوت نرخ بهره و ربا را شرح داده است و مقاله حاضر در جهت تکمیل آن مقاله و برای ارائه در همایش بزرگداشت استاد فرزانه دکتر محمد تقی نظرپور تحریر می‌شود.
لذا پس از چند دهه تجربه بانکداری بدون ربا در ایران و اجرای بانکداری اسلامی در سایر کشورها، جا دارد دوباره لختی توقف شود و یکبار دیگر این سؤال را بررسی کرد که آیا بهره همان ربا است؟ آیا بهره یک مفهوم غیرطبیعی و در تعارض با ذات نظام ارزش‌گذاری در اقتصاد است؟ از سوی دیگر، با فرض اینکه بهره یک واقعیت بالفطره طبیعی باشد؛ در این صورت ربا چیست؟ و چه مصادیقی در دنیای مدرن دارد؟ به منظور یافتن پاسخ سؤالات فوق، مقاله حاضر در چهار بخش به بازخوانی یا دوباره خوانی رابطه بهره و ربا می‌پردازد.
(
, 
, 
)
