Abstract:
طبق روایاتی در منابع حدیثی فریقین، امیرالمؤمنین علی (ع) اصلع و بَطین (الْأَنْزَعُ الْبَطِینُ)، یعنی دارای شکمی بزرگ توصیف شده است. در برخی از این روایات در قالب زیارت به آن حضرت خطاب شده است: «سلام به کسی که اصلع و بطین هستی.» این روایات در مصادر مهم شیعه مانند کتب اربعه نقل نشده؛ ولی در مصادر قرن چهارم و پنجم به بعد، این وصف در ضمن فضائل آن حضرت فراوان نقل شده و با گذر زمان، دامنه آن در کتبی که با موضوع کرامات، معجزات و ادعیه شیعی تدوین شده است، گستردهتر شده است؛ اما به این نکته هم توجه شده که این صفت خود نمیتواند فضیلت باشد. بنابراین ضمن تغییر لغت، برای توجیه، تأویل و تصحیح معنای آن به منقولاتی روی آورده شده که قابل نقد است. در حقیقت، مشکل این گروه از محدثان، شیفتگی در برابر روایاتِ بهظاهر فضائل به هر قیمت است؛ هرچند مفاد غیرعقلی و یا مشکلِ سندی و استنادی داشته باشد، یا مباین با سیره و تاریخ حیات معنوی امام باشد. به نظر میرسد واضعان حدیث با این انگیزه که در مقابل حضرت، فردی با صفت تنپروری و کاخنشینی وجود داشته، صفت بَطین را برای حضرت ساختهاند تا برای رقیب نیز چنین فضائلی را توصیف و تطهیر نسبی برای او فراهم کنند. در این پژوهش هدف آن است که نخست، همه مصادر حدیثی با مضامین مختلف این تعبیرها بررسی و به مسائل مختلف بیانی آن توجه شود، سپس به بررسی مصدر، سند و متن بپردازیم. از مشکلات اصلی این روایات، آشفتگی در نقل و منسجم نبودن محتوا، مشخص نبودن مسئله، نقل به اَشکال مختلف صفت در خبرها، ضعف راویان و مشکلات محتوایی، تعارض با روایات قطعی صادر از خود امام و سبک و سیره زندگی امیرالمؤمنین علی (ع) و همچنین تعارض با عقل است که در این پژوهش به آنها پرداخته شده است.
According to some narratives from both divisions of Islam, imam ali (a.s) was “Asla’a” and “Bateen” which means that he was overweight. In some parts of these narratives in forms of ziyarat, he was addressed as: “praise be upon you, O, the hairless and overweight.” These narratives haven’t been mentioned in the important sources of Shia such as the four books. But in the sources after five and sixth century, this trait has been mentioned between his other qualities. And after a while the extent of this trait got larger in Shia books that are about greatness, miracles and prayers of infallibles. But it was pointed out that this trait cannot be a virtue itself so for the sake of changing the meaning of the word, justifying and interpreting it, some looked to a few narrated quotes which can be criticized. In fact, the problem with these narrators is that they are eager to agree at any cost with every hadiths that are about the virtues of imams. However substance of that hadith is irrational or has a problem in it’s source or it’s citation. Or maybe it is even in contradiction with the manner and spiritual history of that imam. It seems that narrators of hadiths with the intention that there was someone against imam who was overweight and living lordly, they made this trait for him to say that the opponent had the same trait and virtue as well. In this article, our intention at first try to review every sources of hadiths with this content with concentration on every recitative aspect of it. Then we study the source, document and context. The main problems of these narratives are disarrangement in narration, incoherence in context, unclarified issue, narrating with different forms of adjectives in hadiths, weakness of narrators, context problems, being in contradiction with certain narrations from imam himself and his lifestyle and also contradiction with reason that this article discussed them all.
Machine summary:
از این حیث، این مسئله نیازمند بررسی است و این پرسش مطرح است که این روایات تا چه اندازه مستند است و از كدام طریق قابل اعتمادی نقل شده است و محدثانی که این روایات را نقل کردهاند، تا چه اندازه به انگیزه اولیه و ناقلان اصلی آن توجه داشتهاند؛ ازاینرو، پذیرفتن چنین روایاتی منوط به این است که اولاً، اعتبار حدیثی آن تعبیر در حق حضرت اثبات شود؛ ثانیاً، توجیهات و تأویلات طرح شده، قابل پذیرش باشد؛ و ثالثاً، با تاریخ حیات آن حضرت و قواعد عقلی و قرآنی سازگار باشد؛ بهویژه آنجاکه برای این نقل، تفسیرها و تأویلهایی بیان شده است که آنها خود جای شگفتی دارد، مانند اینکه: منظور از فربهی، فربهی در علم و در ایمان است؛ حال اینکه، آیا معقول است که یک امر معنوی، جایگاه و ظرف مادی داشته باشد و آیا این کلمه توهین به ایشان نیست؟ برای پاسخ به پرسشها پیش از هر چیز به سراغ علم لغت میرویم.
. » 2 3- مسائل و مشکلات صدور روایات جدا از اِشکالاتی که در ذیل هر حدیث به آن اشاره شد، به چند اِشکال دیگر نیز اشاره میشود: 1- روایت نخست در کتاب صحیفه امام رضا (ع) آمده است که گفته شده این كتاب را چندین نفر از یاران امام که مشهورترینِ ایشان احمدبن عامر طایی (متوفا به سال 194 ق) است، روایت کردهاند.
3 داوود بن سلیمان غازی نیز از راویان این صحیفه به شمار آمده 4 که در شهر مدینه از امام رضا (ع) روایت كرده است؛ ولی این کتاب از چند جهت جای بحث و بررسی دارد: یکم: از لحاظ مصدری نویسندۀ کتاب صحیفة الرضا نامشخص بوده و از نظر اسناد و سلسله سند شیعه نامعتبر بهشمار مىآید؛ هرچند گفته شده كتاب صحیفة الرضا نزد علماى شیعه دارای نك: فضل بن شاذان قمی، 1363: 175.