Abstract:
مجسمۀ شاپور یکم در غار شاپور [بیشاپور - کازرون] در دورۀ اسلامی و در زمانی نامشخص سرنگون شده است. عواملی مانند زمینلرزه، صاعقه، سنگینی زیاد مجسمه، نداشتن نقطۀ اتکا و همچنین تخریب عمدی مجسمه توسط عوامل انسانی از جمله موارد موثر در سرنگونی مجسمه دانسته شده است. در این مقاله با استناد به منابع متعدد تاریخی، جغرافیایی و سفرنامههای سیاحان مسلمان وضعیت مجسمهٔ شاپور در بازهٔ زمانی سدهٔ سوم تا دهم هجری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. به استناد این متون، مجسمهٔ شاپور ده قرن بعد از سقوط ساسانیان پا برجا بوده است. آنچه مسلم است این مجسمه در فاصلۀ آخرین گزارش از پابرجا بودن آن در ابتدای دورهٔ صفویه تا نخستین گزارش از واژگونی آن در ابتدای دورهٔ قاجار (1226 ق/1811 م) بنا به دلایلی نامشخص سرنگون شده است. با توجه به فقدان گزارشی تاریخی در این بازهٔ زمانی سعی شده عواملی مانند زمینلرزه و تاثیر احتمالی آن بر سقوط مجسمه نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین با توجه به گزارشی در سفرنامۀ شاردن مبنی بر فرمان شاه صفی برای تخریب آثار تخت جمشید احتمال اجرای این فرمان در سایر نواحی فارس و از جمله در کازرون و سرنگونی مجسمۀ شاپور نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
Machine summary:
در این مقاله با استناد به منابع متعدد تاریخی، جغرافیایی و سفرنامههای سیاحان مسلمان وضعیت مجسمهٔ شاپور در بازهٔ زمانی سدهٔ سوم تا دهم هجری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
همچنین با توجه به گزارشی در سفرنامۀ شاردن مبنی بر فرمان شاه صفی برای تخریب آثار تخت جمشید احتمال اجرای این فرمان در سایر نواحی فارس و از جمله در کازرون و سرنگونی مجسمۀ شاپور نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
جدول شمارۀ 1: فرضیات مختلف دربارهٔ عوامل مؤثر در سقوط مجسمهٔ شاپور یکم: (به تصوير صفحه مراجعه شود) (به تصوير صفحه مراجعه شود) (به تصوير صفحه مراجعه شود) (به تصوير صفحه مراجعه شود) ۳-بررسی دادههای متون تاریخی و جغرافیایی دربارۀ وضعیت مجسمه شاپور یکم در دورۀ اسلامی: در بررسی متون برجای مانده از دورۀ اسلامی و یافتن توصیفاتی در ارتباط با غار شاپور و مجسمۀ شاپور یکم درون آن، در ابتدا باید نکتهٔ مهمی را مد نظر قرار داد و آن تفکیک روایات مربوط به توصیف مجسمهای از شاپور یکم در شهر بیشاپور 1 با مجسمهٔ بزرگ این پادشاه در غار شاپور است.
2 اما برخی از پژوهشگران به اشتباه این توصیف را به مجسمهٔ این پادشاه در غار مقالهای مربوط به مجسمة شاپور یکم در شهر بیشاپور توسط نگارنده نوشته شده و در دست انتشار است.
با تفکیک متون مختلف تاریخی، جغرافیایی و سفرنامههای اسلامی بر مبنای تاریخ نگارش اثر و زمان تقریبی گزارش و بررسی توصیفات و مستندات ارائه شده در این متون میتوان مشخص کرد مجسمۀ شاپور تا چه تاریخی پابرجا بوده و زمان تقریبی سرنگونی مجسمه را نیز مشخص کرد.