Abstract:
ژئومورفولوژی تکتونیک، نقش فرایندهای تکتونیکی (درونی) را در ایجاد و تحول لندفرمها مورد بررسی قرار میدهد. بنابراین در ژئومورفولوژی تکتونیک، شکلها، ریختها و فرمهای مختلف سطح زمین که تحت تأثیر عوامل تکتونیکی شکل گرفتهاند، مطالعه میشوند. این پژوهش با بررسی تکتونیک درۀ طالقان، به تأثیر آن روی لندفرمهای کواترنری منطقۀ مورد مطالعه پرداخته است. در این راستا با محاسبۀ هفت شاخص مورفولوژیکی شامل، شاخص سینوسیته کانال رود، شاخص گرادیان رودخانه، شاخص عدم تقارن آبراهه، شاخص نسبت پهنا به عمق یا ارتفاع دره، شاخص شکل حوضه، شاخص وسعت مخروطافکنه و شاخص شیب مخروطافکنه، میزان فعالیت تکتونیکی منطقه مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج حاصل از این شاخصها با استفاده از دادههای ژئودینامیک تکمیل شدند. با بازدید از منطقه، لندفرمهای موجود بررسی و شواهد تأثیر تکتونیک روی آنها شناسایی شدند. وجود دگرشیبیها، توالی پادگانهها در کنارههای رودخانۀ طالقان، تنگشدگی دره و وجود بینظمی و بالاآمدگی در ناهمواریهای اطراف دره، همه از نشانههای تأثیر تکتونیک بر سازندهای کواترنری موجود در دره هستند. در امتداد این پژوهش، همراه با بررسی منابع متعدد، بازدیدهایی از منطقۀ مورد نظر به عمل آمد و از نقشههای زمینشناسی، توپوگرافی و نرمافزارهای گوگل ارث، آرک جی.آی.اس.، فتوشاپ و فریهند، برای شناسایی لندفرمهای کواترنری و تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که تفاوتهای ساختمانی موجود در درۀ طالقان، ازجمله تفاوت در نیمرخ عرضی دره، بهسبب فعالیتهای تکتونیکی ناشی از عملکرد گسلها، بهخصوص گسل طالقان است و از سویی دیگر نیمۀ جنوبی دره، بهدلیل فعالیتهای تکتونیکی دچار بالاآمدگی شده و درنتیجه موجب افزایش شیب نسبت به نیمۀ شمالی آن شده است که این امر در ژئومورفولوژی دره، بهخصوص در قسمت پاییندست آن به خوبی نمایان است.
Machine summary:
در اين راستا با محاسبة هفت شاخص مورفولوژيکي شامل ، شاخص سينوسيته کانال رود، شاخص گراديان رودخانه ، شاخص عدم تقارن آبراهه ، شاخص نسبت پهنا به عمق يا ارتفاع دره ، شاخص شکل حوضه ، شاخص وسعت مخروط افکنه و شاخص شيب مخروط افکنه ، ميزان فعاليت تکتونيکي منطقه مورد ارزيابي قرار گرفت و نتايج حاصل از اين شاخص ها با استفاده از داده هاي ژئوديناميک تکميل شدند.
شـاخص هـاي ژئومورفيـک ، ابزارهـاي سودمندي براي تحليل اشکال زميني و ارزيابي فعاليت هاي تکتونيکي در نواحي مختلف به شمار مي روند (گوارنير و پيروتا، ٢٠٠٨ )؛ زيرا با استفاده از اين شاخص ها، مي توان تغيير شکل هاي ناشي از فعاليت هاي تکتونيک نسبتا سريع يا حتي کند را شناسايي کرد (مختاري ، ١٣٨٤)، اما بايد در نظر داشت که نتايج حاصل از اين پارامترها مي تواند در بخش هاي مختلف ، مقادير مختلفي را نشان دهد (زوچيويز، ١٩٩٨: ١٢٨).
مقصودي و کامراني (١٣٨٧)، ارزيابي نقش زمين ساخت در تنظيم کانال رودخانة تجن را بر اساس شاخص هاي ژئومورفولوژيک مورد بررسي قرار داده اند و به اين نتيجه دست يافتنـد کـه منطقـه از نظـر زمين ساختي به تعادل نرسيده و تبعيت پيچان رودها از تغييرات سطح اساس ، ناشي از حرکات فعـال زمـين سـاختي اسـت .
با توجه به اينکه درة طالقان در حوضة طالقان و در زون البرز مرکزي قـرار گرفتـه اسـت و همچنـين بـا توجـه بـه ويژگي هاي تکتونيکي منطقه و فراواني انواع گسل ها، بررسي تکنونيک فعال منطقه در شکل گيري و تحول لنـدفرم هـاي منطقه با روش هاي ژئومورفولوژيکي لازم بـه نظـر مـي رسـد، از ايـن رو در مقالـة پـيش رو بـه بررسـي هفـت شـاخص ژئومورفولوژيکي پرداخته شده است تا ميزان فعاليت تکتونيکي در درة طالقان مشخص شود.