Abstract:
تالشی از زبانهای ایرانی نو و متعلق به شاخة شمال غربی زبانهای ایرانی است. از نظر ویژگیهای گویشی و محدودة جغرافیایی به سه گویش شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم میشود و به دلیل حفظ ویژگیهای زبانی دوران باستان و میانه و نیز قرار گرفتن در زمرة زبانهای در خطر، اهمیت ویژهای در مطالعات گویششناسی دارد. در مقالة حاضر پربسامدترین فرایندهای واجی تالشی شمالی (گونة عنبرانی)، طی تحول از ایرانی باستان و در مقایسه با فارسی نو بررسی شدهاست. از جملة این فرایندها حذف واکة پایانی، افراشتگی، مرکزیشدگی، حذف کشش، تضعیف یا نرمشدگی و تقویت یا سختشدگی است. دادههای گویشی به روش میدانی و بر پایة اطلاعات نگارنده که خود گویشور این گونة زبانی است و نیز مصاحبه با گویشوران بومی گردآوری شدهاست. دادههای ایرانی باستان و فارسی میانه به روش کتابخانهای گردآوری شدهاست. اگر واژههایی در اسناد مکتوب وجود نداشت و یا دسترسی به آنها ممکن نبود، بهناچار بازسازی شدهاند.
Talishi is one of the northwestern Iranian dialects, spoken in southwest borders of Caspian Sea in Guilan, and also in Ardebil and the Republic of Azerbaijan. Considering dialectical and geographical characteristics, it can be classified into three major groups: northern, central and southern. No linguistic description about Anbarani variety of northern Talishi dialect has yet been carried out, while it’s an endangered Iranian dialect, saving characteristics of old and middle Persian. In this paper, the most frequent phonological processes of northern Tati (Anbarani variety) have been investigated according to changes from Old Persian and compared to Modern Persian. The phonological processes included final vowel omission, raising, centralization, length reduction, weakening or lenition amd strengthening or fortition. The data were collected through field study and based on the author’s linguistic intuition as a native speaker and also through interview with native speakers. The Old and Middle Persian data have been collected through library research. If there was none of the required words in the written documents, or if they were not accessible, they have been reconstructed.
Machine summary:
بررسي خصوصيات آوايي و واجي از دشوارترين حوزه هاي زبان شناسي تاريخي است زيـرا برخي واج ها در طول زمان به واج هاي ديگر بدل ميشوند و در نتيجه صورت لفظـي تکواژهـا و واژه ها نيز تغيير مييابد.
تالشي از نظر رده شناسي يکي از مهم ترين زبان هاي ايراني نو شاخۀ شمال غربي اسـت کـه واج هاي آن در طول تاريخ دستخوش تغييراتي گرديده اند.
هدف از نگارش اين مقالۀ توصـيفي- تحليلي، بررسي تحول تاريخي فرايندهاي واجي ١ گـويش شـمالي زبـان تالشـي در مقايسـه بـا فارسي نو است .
زبـان شناسـان ايرانـي و غيرايرانـي 2 معاصر ازجملـه بهـار (١٣٨٥)، خـانلري (١٣٩١)، بـاقري (١٣٨٠، ١٣٨٣)، هوبشـمان (١٨٨٧، ١٨٩٥) و بارتلمه (١٣٨٤)٣ تبديل واج ها و دگرگونيهاي آوايي را بررسيِ انتقادي و تحليلي کرده اند.
٣- تحولات واجي بررسيها نشان ميدهد گونۀ عنبراني تالشي شمالي ويژگيهاي آوايي گويش هاي ايرانـي شـما غربي را دارد و دگرگونيهـاي واجـي ازجملـه واج هـاي/b/،g//،y// و/h/ آغـازين و نيـز /z/ و/ts/ ايراني باستان را حفظ کرده است .
بنابراين مراحل فرايند تضعيف را ميتوان به صورت زير نشان داد: انفجاري بيواک < انفجاري واکدار < سايشي < خيشومي/ روان < ناسوده / چاکنايي < حذف در ادامـه انــواع فعـال تضــعيف در تالشــي کـه عبــارت انـد از: واکداري، سايشــيشــدگي، ناسوده شدگي و حذف ، به همراه نمونه هايي آمده است : ٣-٢-١-١- واکداري اين فرايند طي تحول واج هاي بيواک /k/ غيرآغـازين در مجـاورت واکـه يـا همخـوان /r/، /̌c/ غيرآغازين در مجاورت واکه و /t/ پس از همخوان هاي رساي /n/ و/r/ ، به جفت واکدارشـان در تالشي ديده ميشود: (به تصویر صفحه مراجعه شود) 1.