Abstract:
به بازنماییهای متفاوت مفعول به عنوان یک موضوع فعلی «تناوب مفعولی» گفته میشود. تناوب مفعولی مطالعهشده در این مقاله رابطۀ بین دو ساخت نحوی از یک فعل است که در آن مشارک دوم در یک ساخت در نقش مفعول مستقیم و ساخت دیگر در نقش موضوع حرف اضافهای ظهور مییابد. افعال زیادی در زبان فارسی دارای این نوع تناوب هستند که از بارزترین آنها فعلهای مصرفی، ادراکی، اشتیاقی و تماسی است. در این جستار به توصیف تناوب مفعولی در ساخت این فعلها از دیدگاه دستور نقش و ارجاع میپردازیم و عوامل معنایی موثر بر این تناوب را تبیین میکنیم. دادههای مرتبط از پیکرۀ وابستگی نحوی زبان فارسی، مکالمات گونۀ گفتاری فارسی معیار و متن سخنرانیها یا برنامههای تلویزیونی استخراج شده و در چارچوب این نظریه بررسی میشود. این مطالعه نشان میدهد که ساخت تناوب مفعولی در زبان فارسی انتخاب بین یک موضوع فرانقش و یک موضوع غیرفرانقش است و به نمود فعل و (نا) مشخص بودن مشارک دوم بستگی دارد.
Machine summary:
اين مطالعه نشان ميدهد که ساخت تناوب مفعولي در زبان فارسي انتخـاب بـين يـک موضـوع فرانقش و يک موضوع غيرفرانقش است و به نمود فعل و (نا)مشخص بودن مشارک دوم بستگي دارد.
استاديار زبان شناسي همگاني، دانشگاه اصفهان ١- مقدمه فعل هاي زيادي در زبان فارسي در تناوب مفعولي شرکت ميکنند و طي آن مشارک دوم فعـل که در يک ساخت به صورت موضوع حرف اضافه اي اسـت ، در سـاخت ديگـر مفعـول مسـتقيم ميشود و برعکس .
لوين (١٩٩٣) اولين کسي بود که به طبقه بنـدي افعال در زبان انگليسي براساس تناوب موضوعي پرداخت و بر اين باور بـود کـه مشخصـه هـاي معنايي يا نحوي خاصي در برخي فعل ها وجود دارد که باعث مـيشـود تنـاوب هـاي خاصـي را نشان دهند، يعني افعالي که مؤلفه هاي معنايي يکساني دارند، رفتارهـاي نحـوي يکسـاني نيـز خواهند داشت .
R. Kailuweit هيچ يک از اين مطالعات تناوب مفعول مستقيم - موضوع حرف اضافه اي در سـاخت هـاي دو موضوعي را، به طور ويژه تبيين و تحليل نکرده است و ازاين رو مطالعۀ حاضر در نظر دارد بـا بـه کار گيري چارچوب نظري دستور نقش و ارجاع و اشاره به اصول انتخاب فـرانقش اثرپـذير بـه تبيين تناوب مفعولي بپردازد.
embedded preposition ٥-٢- بررسي تناوب مفعول - موضوع حرف اضافه اي با اينکه فعل هاي بسياري در زبان فارسي در تناوب مفعول مسـتقيم - موضـوع حـرف اضـافه اي شرکت ميکنند اما کمتر مطالعه اي به تفصيل بـه مطالعـۀ ايـن پديـده پرداختـه اسـت .
در ساخت فعل هاي اشتياقي در زبان فارسـي موضوع دوم بيشتر به صورت مفعول مستقيم بيان ميشود اما در مواردي نيز ايـن موضـوع بـه صورت موضوع حرف اضافه به کار ميرود.