Abstract:
وقف شهری، یکی از پدیدههای حسنه در شهرهای ایرانی- اسلامی است که در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تأثیر فراوانی داشته است و توانستهاند در دورههای مختلف تاریخ، منشأ حرکتهای مؤثری باشند. این پدیده حسنه در سالهای گذشته توجه پژوهشگران شهری را به خود جلب نموده است. تعداد و تنوع مقالات علمی منتشر شده در زمینه وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی، یکی از نشانههای گرایش محققان به این مفهوم است. این مقاله با روش فراتحلیل به بررسی مقالات منتشر شده در مجلات علمی- پژوهشی فارسی زبان منتشر شده از سال 1389 تا سال 1396 پرداخته است. این تحقیق نشان میدهد که مقالات انتشار یافته در حوزه وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی، بیشتر به صورت کیفی و از طریق تحلیلهای مبتنی بر اسناد صورت گرفتهاند. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، به طور کلی مطالعات وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی در کشورمان را میتوان در دو دستۀ کلی جای داد؛ نخست مطالعات تأثیر وقف بر توسعه و شکلیابی فیزیکی شهرهای ایرانی- اسلامی میباشد و دیگری تأثیر وقف بر مؤلفههای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهر ایرانی- اسلامی است. در رویکرد نخست محققان در قالب فرآیندی به دنبال تأثیر وقف در توسعه فیزیکی و فضایی و همچنین شکلیابی فضاهای شهری در شهرهای ایرانی- اسلامی هستند و بر این اساس به تجزیه و تحلیل فضای شهرهای ایرانی- اسلامی پرداختهاند. نتایج بررسی نشان میدهد که دسته اول بیشتر پژوهشها (60 درصد) را به خود اختصاص داده است.
Urban devotion is one of the most prominent phenomena in Iranian-Islamic cities, which has had a great influence on the establishment and survival of institutions and cultural, economic and social centers, and they have been the source of effective moves in different periods of history. This phenomenal phenomenon has attracted urban scholars in recent years. The number and variety of scientific articles published in the field of Endowment in Iranian-Islamic cities is one of the hallmarks of the trend of researchers in this sense. This paper deals with the method of meta-analysis to review articles published in Farsi-language scientific journals published in the years 1389 to 1396. This research shows that published articles in Endowment domain in Iranian-Islamic cities are more qualitative and based on documentary analysis. Based on the results of this study, in general, Endowment studies in Iranian-Islamic cities in our country can be placed in two broad categories; first, studies of the impact of endowments on the development and physical formation of Iranian-Islamic cities, and the effect of endowment on social components , Economic and cultural in the Iranian-Islamic city. In the first approach, researchers in the form of a process seek to influence the endowment in physical and spatial development, as well as the formation of urban spaces in Iranian-Islamic cities, and on this basis they have analyzed the space of Iranian-Islamic cities. The results of the survey show that the first category has more research (60%).
Machine summary:
از نظر کالبد* نقش وقف را مي توان در ايجاد و احداث خردترين عناصر کالبد* شهر نظير مساجد، مدارس، حمامها، آب انبارها، سقاخانه ها، روشنايي معابر و بازارچه ها تا شکل گير* و توليد کلانترين فضاها* شهر* نظير بازارها و مجموعه ها* تجار* مؤثر دانست (کريميان و مهد*زاده، ١٣٩٣: ٢٤؛ کريميان و همکاران، ١٣٩٥: ٩٠؛ شهابي ، ١٣٨٣: ١٣٧؛ کلانتر* خليل آباد* و همکاران، ١٣٨٩: ٣٥؛ پوراحمد و همکاران، ١٣٩١: ١٠؛ پوراحمد و همکاران، ١٣٩٢: ٩).
در اين مقاله مطالعات انجام شده در زمينه وقف شهر* در شهرها* ايراني - اسلامي با رويکرد فراتحليل مورد بررسي قرار گرفته است تا بتوان تحليل نسبتا جامعي از پژوهش هايي که تا کنون در اين زمينه انجام شده است و نيز ابعاد گوناگون آنها ارئه شود.
در ساختار فضايي شهرها* تاريخي و سنتي ايران مالکيت غالب بناها* عمومي که عموما هم جزء ميراث فرهنگي و تاريخي جامعه اسلامي به شمار مي روند وقفي است (کريميان و مهد*زاده، ١٣٩٣: ٩٠؛ کريميان و همکاران، ١٣٩٥: ١٣٨؛ شهابي ، ١٣٨٣: ١٣٥؛ کلانتر* خليل آباد* و همکاران، ١٣٨٩: ٣٢؛ پوراحمد و همکاران، ١٣٩١: ١١؛ پوراحمد و همکاران، ١٣٩٢: ٧؛ مهد*نژاد و مقيمي ، ١٣٩٦: ٥٥).
نتايج دسته بند* مقالات علمي - پژوهشي منتشر شده در مورد وقف شهر* بر اساس حوزه مورد مطالعه ، نشان مي دهد که بيش ترين حجم مطالعات، مر بوط به توسعه فيزيکي شهر و شکل يابي فضاها* شهر* است که هر کدام ٣٠ درصد از مطالعات را به خود اختصاص دادهاند.