Abstract:
بیان مسئله: عجایب نگاری، ازجمله اصطلاحات غامض و ریشه دار است که در پیرامون سنت هنری و ادبی ملل و تمدن های مختلف به کار رفته است. آنچه در این پژوهش مورد بحث و تمرکز قرارگرفته است، واکاوی نسبت های بنیان های نظری و مبانی حکمی ناظر بر سنت عجایب نگاری در نگارگری ایران با تمرکز بر «قوه خیال» است. مراد از مبانی حکمی، خاستگاه های نظری منبعث از مفاهیم ریشه دار دینی و آیینی و فرهنگی با رنگ و بوی دانش نظری و عرفان است. سوال این پژوهش بدین شرح است «قوه خیال با عجایب نگاری در نگارگری ایرانی اسلامی چه نسبتی دارد؟»
هدف: هدف از این پژوهش دست یابی به یک سیاق مشخص در تبیین نسبت خیال و عجایب نگاری در هنر ایران است و به واکاوی این سنت از منظر «خیال» پرداخته است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر، از نوع بنیادی بوده و با بررسی پژوهش های پیشین در حیطه تاریخ، ادبیات، مطالعات فرهنگی و تاریخ نگارگری ایران با استناد به مطالعات تاریخی و روش توصیفی و تحلیلی، متخذ از منابع کتابخانه ای و الکترونیکی تنظیم شده است.
یافته ها: عجایب نگاری در هنر ایرانی اسلامی دارای بنیان های روشنی در باب «قوه خیال» و کارکردهای «متخیله» در آراء حکیمانی چون «فارابی»، «ابن سینا»، «شیخ اشراق»، «صدرالمتالهین» و دیگران بوده و در آثار نگارگری ایرانی اسلامی متجلی شده است.
Problem definition:
Wonder painting is one of the obscure and deep-rooted terms used in relation with the artistic and literary traditions of various nations and civilizations. In this study attempts have been made to discuss and emphasize the analysis of the relationships between theoretical foundations and judicial principles governing the tradition of wonder painting in Iranian painting with a focus on “imagination”. The judicial foundations refer to theoretical origins derived from deep-rooted religious, ritual and cultural concepts in the context of theoretical knowledge and mysticism. The question of this research is as follows: “What is the relationship between imagination and wonder painting in Iranian-Islamic painting?”
Objective
The purpose of this study is to achieve a specific manner in explaining the relationship between illusion and wonder painting in Iranian art and to analyze this tradition from the perspective of “imagination”.
Research Method
The present study is of a fundamental type and has been prepared by reviewing previous researches in the field of history, literature, cultural studies and history of Iranian painting with reference to historical studies and descriptive and analytical methods, taken from library and electronic resources.
Result
Wonder painting in Iranian-Islamic art has clear foundations about “imagination” and “imaginary” functions in the opinions of sages such as “Farabi”, “Ibn Sina”, “Sheikh Ishraq”, “Sadr al-Muta'allehin” and others, and is manifested in the artworks of Iranian-Islamic painting.
Machine summary:
در این راستا بر بنیانهای حکمی ناظر بر امر قوه خیال تکیه شده و ضمن آن تبیین موضوع اصلاحی عجایبنگاری از دیدگاه خاص و عام مطرح میشود سپس تلاش میشود نسبت دو اصلاح یادشده بر مبنای آیات قرآن کریم و نظرگاههای حکما و با نگاهی خاص به صور عجایب در نگارگری ایرانی اسلامی تشریح و واکاوی گردد.
نگاهی اجمالی به نظرگاههای اندیشمندان و حکما بر اساس معانی گوناگون برخاسته از ریشههای واژه خیال، افقهای حکمی متنوعی برای این عبارت قابل تصور است؛ اما نقطه اتفاق آثار اندیشمندان و حکما، تکیه جایگاه خیال بر ادراک حسی و ارتباط دوسویه آن بر فرآیند تعقل بشری است.
بر اساس آنچه ازنظر گذشت، عمده آراء حکما و اندیشمندان مسلمان، با بهرهمندی از رهیافتهای فلاسفه کلاسیک یونان و نیز رویکردهای مبتنی بر منظر دین اسلام و تعالیم قرآن، بهنوعی پایهگذار مفهومی از خیال است که چشمانداز عرفان نظری اسلامی را با تکیه بر فعالیت خیال بر مبنای روندی دوسویه از تعقل و احساس پیش نهاده و آن را برخاسته از تجلی صفات الهی در صور محسوسات معرفی میکند.
شاهد مثال اخوان، افعال برخی مرتاضان هندی است که قادرند در ذهن اشخاص، اوهامی را برانگیزانند که اکثر مردم در واقعیت، آن را انکار میکنند، و یا حکما و فلاسفه یونانی که قادرند چیزهایی را در نفس انسانی خویش مشاهده کنند که برای دیگران امری کاملاً بعید است؛ و نیز از دیگر ویژگیهای این قوه، توان و قدرت آن در ترکیب قیاسات است، بدون اینکه آنها را آزمایش یا رؤیت کند، و سپس حکم بر حقیقت اشیاست (اخوان الصفاء، 2005م، ج 3، 98-100).