Abstract:
نواحی کوهستانی شمالغرب ایران که ارتفاع بیش از 2500 و عرض جغرافیایی بالاتر از 36 درجه شمالی دارند، شرایط مساعدی برای گسترش یخچالهای کواترنری داشتهاند؛ بخصوص اینکه در شرایط کنونی هم در اغلب موارد جزء سردترین مناطق کشور شناخته میشوند. در ارتباط با یخچال کوهستانهای با بیش از 3000 متر ارتفاع این منطقه، مثل؛ سبلان و سهند، مطالب زیادی نگاشته شده، ولی در مورد یخچالهایی مثل؛ ارتفاعات زنجان، که بلندترین قله-هایش کمتر از 3000 متر ارتفاع دارد، سخن کمتری به میان آمده است. غلبه دشتهای نسبتا هموار و وسعت کم مناطق مرتفع بالاتر از ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری اینگونه مناطق، به فرایند یخچالی، شرایط فرم سازی کمتری داده است. با این وجود، پراکندگی مورنهای سرگردان و درههای U شکل در شمال و جنوب زنجان رود، همراه با پایین بودن متوسط دمای سالانه کنونی این مناطق (ایستگاه زنجان 4/11 درجه سانتی گراد) حاکی از تسلط فرایند یخچالی کواترنری است. به همین منظور ابتدا با شناسایی آثار سیرکی منعکسشده در نقشه-های توپوگرافی 50000/1 منطقه، مبادرت به برآورد ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری به روش رایت گردید. سپس با جمعآوری و اصلاح دادههای آماری ایستگاههای اقلیمی منطقه، خطوط همدمای کنونی و گذشته ترسیم گردید. بر اساس خط همدمای پنج درجه سانتیگراد گذشته، ارتفاع خط تعادل آب و یخ گذشته برآورد گردید (603 متر). کمترین ارتفاع حوضه در نقطه خروجی در حدود 1103 متر است، که بیانکننده خارج شدن یخچالهای کواترنری از حوضه زنجان رود و وارد شدن به قزلاوزن است، در صورتی که شواهد ژئومورفولوژیکی منعکس کننده چنین وضعیتی نیست. به همین منظور در یک مطالعه قدم به قدم میدانی به بررسی شواهد ژئومورفیک ناشی از یخچالهای کواترنری منطقه مبادرت گردید. نتایج حاکی از آن است که خط تعادل آب و یخ در ارتفاعی بالاتر از ارتفاع خط همدمای پنج درجه و منطبق با خط همدمای 16/2 درجه سانتیگرادی گذشته در ارتفاع 1550 متری بوده است.
Machine summary:
جدول (١) خلاصه اي از مطالعات يخچال شناسي ايران موقعيت کوهستان ويژگي بررسي شده يخچالي ارتفاع رفرنس خط تعادل يخچالي کنوني ٤١٢٠-٤٤٢٥ دلال اوغلي ١٣٨٢: ١٠ برف مرز دائمي کواترنر ٣٦٠٠-٣٧٠٠ اسفندياري درآباد، ١٣٨٨: ٨٦ سبلان برف مرز دائمي کواترنر ٣٦٠٠ محمودي ، ١٣٦٧: ١٤ سيرک 4540-2700 شمالغرب مورن ٣١٥٠ اسفندياري درآباد، ١٣٨٨: ٨٨-٩٣ سنگ سيقلي (دامنه شرقي سبلان 3216-3000 برف مرز دائمي کواترنر ٢٥٠٠ خيام ، ١٣٧٠: ٢١ سهند لندفرم دره هاي يخچالي - رجبي و بياتي خطيبي ، ١٣٨٧:١٠٥-١٢١ خط تعادل آب و يخ ١٠٠-٤٠٠ محمودي ، ١٣٨٠: ٥ طالش برف مرز دائمي ٢٣٦٠ طاحوني ، ١٣٨٣: ٣١ شمال و شمال غرب حد برف مرز دائمي ٣٦٠٠ نگارش و خسروي ، ١٣٧٧: ١٤٧ شمال رودبارک سيرک کوچک يخچالي ١٧٠٠ ميراحمدي و همکاران ، ١٣٩٠: ٦٥ شيرکوه يخچال قديمي ٣٢٠٠ ميراحمدي و همکاران ، ١٣٩٠: ٦٥ مرکز رودبارک سيرک يخچالي ميراحمدي و همکاران ، ١٣٩٠: ٦٥ يخرفت جبهه شمالي ٢٦٠٠ رامشت و شوشتري زاده ، ١٣٨٣: ١٢٢ زردکوه يخچال کوچک فعلي و آثار يخبندان قديمي ٣٠٠٠ زمرديان ،١٣٨١: ٤١ حدپايين زبانه يخچال هاي قديمي ٣٢٠٠ يماني ، ١٣٨٦: ١٢٧ قليان کوه سيرک يخچالي ٢٤٤٠ جداري عيوضي ، ١٣٧٤، ٧٤ زاگرس سيرک يخچالي لرستان 3800 اشتران کوه جداري عيوضي ، ١٣٧٤، ٧٤ سيرک يخچالي جنوب غرب ازنا 3000 يخچال بروژکن ،رشيدچال ،بيکوس ،آبخورده و آريابابا اصغري مقدم ، ١٣٨٣: ١٢٥ کوپر در بسياري از موارد خط تعادل آب و يخ گذشته به راحتي توسط فراورده هاي يخچالي قابل بررسي است .