Abstract:
رودخانههای طبیعی تحت تأثیر عوامل و متغیرهای مختلف، پیوسته ازنظر ابعاد، شکل، راستا و الگو در حال تغییرند. رودخانه ازنظر ژئومورفیک بیتردید پدیدهای پویاست و شواهد مورفولوژیک زمینشناسی حاکی از آن است که بیشتر رودخانهها در معرض تغییرات مستمر قرار دارند .در این پژوهش مورفولوژی رودخانه دالکی در استانهای فارس و بوشهر با مقایسه زمانی – مکانی موردبررسی قرارگرفته است، لذا با توجه به ویژگیهای منحصربهفرد این رودخانه و فراوانی مئاندرهای تشکیلشده در طول مسیر رودخانه دالکی تصمیم گرفته شد با استفاده از تکنیکهای سنجشازدور و GIS در یک بازه زمانی 38 ساله و دادههایی شامل نقشههای توپوگرافی 50000/1، 250000/1 و تصاویر ماهوارهای لندست سنجنده های MSS و OLI تغییرات رودخانه موردبررسی قرار گیرد. ابتدا تصاویر ماهوارهای در نرمافزار ArcGIS رقومی گردید و مسیر رودخانه به 4 بخش تقسیم شد و بهوسیله برازش دایرههای مماس بر قوس پارامترهای هندسی رودخانه مانند ضریب خمیدگی، شعاع نسبی، طولموج، زاویه مرکزی، طول خط مرکزی و میانگین شعاع دایره محاسبه و تغییرات به وجود آمده در 4 بخش در طول مسیر رودخانه با توجه به شکل و الگوی رودخانه مورد مقایسه قرارگرفته است. با مقایسه پارامترهای هندسی بهدستآمده در بخشهای موردمطالعه نتیجه این شد که ضریب پیچشی درتمام بخشها افزایش داشته بهگونهای که در بخش 4، رودﺧﺎﻧﻪ در حال گذر از حالت پیچانرودی به سمت حالت پیچانرودی شدید و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﻴﭽﺸﻲ از 84/1 ﺑﻪ 96/1 افزایش پیداکرده اﺳﺖ. بخشهای 2،1و3 این رودخانه ازنظر توسعه پیچانرودی در رده پیچانرودی زیاد توسعهیافته قرار دارد و بخش 4 در رده رودخانه شاخ گاوی قرار دارد.
Machine summary:
ابتدا تصاوير ماهواره اي در نرم افزار ArcGIS رقومي گرديد و مسير رودخانه به ٤ بخش تقسيم شد و به وسيله برازش دايره هاي مماس بر قوس پارامترهـاي هندسـي رودخانـه مانند ضريب خميدگي ، شعاع نسبي ، طول موج ، زاويه مرکزي ، طول خـط مرکـزي و ميـانگين شـعاع دايره محاسبه و تغييرات به وجود آمده در ٤ بخش در طول مسير رودخانه با توجه به شکل و الگـوي رودخانه مورد مقايسه قرارگرفته است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١: موقعيت جغرافيايي حوضه آبخيز دالکي مواد و روش ها براي بررسي تغييرات مکاني و زماني مسير رودخانه دالکي داده هاي اصلي پژوهش را تصاوير ماهواره لندست سال ٢٠١٣ ميلادي و لندست سال ١٩٧٥ ميلادي به ترتيب سنجنده هاي OLI و MSS ، نقشه هاي رقومي توپوگرافي با مقياس ١:٢٥٠٠٠٠ ، نقشه زمين شناسي و نقشه شيب منطقه تشکيل داده اند.
طبق شکل ٥ تغييـرات طول موج و طول دره در دو دوره زماني مورد بررسي در رودخانـه دالکي نشان مي دهد که در محدوده کهمره سرخي تا جره ، جره تا دالکي و درودگاه تا خليج فارس ، طول موج و طول دره در سـال ١٩٧٥ ميلادي نسبت به سال ٢٠١٣ ميلادي افزايش پيداکرده و در بخش هايي رودخانه دستخوش تغييرات عمده نشده اسـت و پيچان رودها در محدوده مورد مطالعه تغيير چنداني نکرده اند.
شکل ٧ مقايسه زاويه مرکزي پيچان رودها در سال ٢٠١٣ ميلادي نشان مي دهد که اين رودخانه در بخش کهمره سرخي تا جره و درودگاه تا خليج فارس در رده رودخانه نعل اسبي و در بخش جره تا دالکي و دالکي تا درودگاه در رده پيچان رودي زياد توسعه يافته قرار دارد.