تحلیل فرمالیستی در لایه واژگانی سوره احزاب Journal Article

تحلیل فرمالیستی یکی از روشهای نوین در مطالعه متن از طریق بررسی مشخصه‌های متن در لایه‌های آوایی، واژگانی و نحوی است که به کشف موضوع اصلی و جهان‌بینی حاکم بر متن می‌انجامد؛ از این‌رو می‌توان گفت که تحلیل فرمالیستی در لایه واژگانی سوره‌های قرآن، راهی برای کشف ارتباط میان صورت و محتوای سوره و رهیافتی برای کشف موضوع اصلی سوره است. پژوهش حاضر به تحلیل فرمالیستی در لایه واژگانی سوره احزاب پرداخته است. این مطالعه در مقام پاسخگویی به این پرسش است که موضوع اصلی سوره احزاب چیست و الفاظ بکار رفته در سوره، چگونه با موضوع اصلی در ارتباطند؟ برای رسیدن به موضوع اصلی، سیاقهای سوره احزاب و آیات و الفاظ کلیدی در هر یک از آنها بررسی شده است. همچنین در لایه واژگانی به کشف مشخصه‌های الفاظ بکار رفته در متن و پیوند آنها با موضوع اصلی سوره پرداخته شده است. این پژوهش بدست داده است که اطاعت، موضوع اصلی سوره است و معلوم شده است که کاربست معنادار الفاظ کلیدی دیگری همچون تقوا، عهد، اهل بیت، یعص و سلّموا، موضوع اصلی را تأیید و تقویت می‌کند.

Formalistic analysis is one of the new methods in studying a text by examining the characteristics of the text in phonetic, lexical and syntactic layers, which leads to the discovery of the main topic and the worldview dominant in the text. It can be said that formalist analysis in the lexical layer of Qur’anic surahs is a way to discover the relation between the form and content of the surah and an approach to discover the main topic of the surah. The current study, as a formalistic analysis of the lexical layer of Surah Al-Ahzab, aimed to answer the question of what the main topic of SurahAl-Ahzab is and how the words used in this surah relate to the main topic. In order to discover the main topic, the contexts of this surah, and the key ayahs and words in each of them were examined. Moreover, in the lexical layer, the characteristics of the words used in the text and their connection with the main topic of this surah were explored. The findings show that obedience is the main topic of SurahAl-Ahzab and it was found that the meaningful use of other key words such as piety, covenant, Ahl al-Bayt, Yaʿsi and Sallimu confirms and strengthens the main topic.

» از میثاقی سخن می‌گوید كه از پيامبران اولوالعزم در ايفاى مسئوليت تبليغ و رسالت گرفته است که با توجه به آیه 7 سوره مائده یکی از این میثاق‌ها می‌تواند موضوع اطاعت از خدا و رسول باشد «وَ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ميثاقَهُ الَّذي واثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا ... واژه «وقی» با مشتقاتش 258 بار در 63 سوره و 237 آیه آمده است که از این تعداد 5 بار در سوره احزاب آمده است که در سیاق اول و در آیه آغازین این سوره، یعنی آیه کلیدی سیاق، با واژه «اتَّقِ‏ اللَّهَ» آمده است که با خطاب قرار دادن رسول خدا، ایشان را به تقوای الهی امر می‌کند «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ‏ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْكافِرينَ وَ الْمُنافِقينَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَليماً حَكيماً» (احزاب33/1) حال سؤال این است دلیل گزینش این واژه در آیه ابتدای سوره احزاب چه بوده است؟ با توجه به آیه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تُطيعُوا الَّذينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرينَ» (ال‌عمران3/149) اطاعت از کفار این نتیجه را در پی دارد که کفار، شما را به عقب برمی‌گردانند یعنی ایمان شما را می‌گیرند و در نتیجه، در خسران قرار می‌گیرید؛ لذا خداوند در این آیه ابتدا پیامبر را به تقوای الهی امر می‌کند تا بیان کند که شرط موفقیت در اطاعت نکردن از کافران و منافقان، مجهز شدن به تقوای الهی است؛ زیرا معنای تقوا حفظ کردن یک شی از خلاف و عصیان در خارج و در مقام عمل است و همین معناست که سبب گزینش واژه در این آیه شده؛ زیرا واژه دیگری نمی‌تواند این بار معنایی را حمل کند و مناسب این آیه باشد. با توجه به محور موضوعی سوره یعنی اطاعت از خدا و رسول و با دقت در این دو آیه کلیدی می‌توان گفت وفای به عهد الهی از جمله ملزومات اطاعت است.