Abstract:
روایات معصومان (ع) دربرگیرنده ژرفترین معارف اسلامی است. فهم دقیق این معارف در گرو بررسیهای مدقانه یا همان فقه الحدیث است. حدیث «اذا غضب الله علی خلقه نحانا عن جوارهم» از جمله احادیثی است که در معارف مهدوی بهکار میرود. با توجه به کاربرد این حدیث بهعنوان یکی از علل غیبت امام عصر۴ عیارسنجی سندی و محتوایی از جمله ضرورتهای بررسی آن است.
نوشتار پیش رو که با روش توصیفی – تحلیلی به فرجام رسیده است، تلاش دارد به بررسی فقه الحدیثی این روایت بپردازد. کاوش پیرامون این حدیث حاکی از آن است که اسناد آن با معیارهای رجالی، قابلخدشه است؛ اما اعتماد اهلقم میتواند پناهگاهی بر اعتبار آن تلقی گردد. در مواجهه این حدیث با آموزهای وحیانی و احادیث همخانواده تلازم بین غضب الهی و محرومماندن از حجت خداوند نشان داده شده است.
Machine summary:
1 پیش از این درباره حدیث مذکور بهدلیل نقل در کتاب کافی توسط برخی شارحان آن مانند علامه مجلسی در مراة العقول 2 و مولا صالح مازندرانی به اندازه چند سطر مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.
با این وصف آنچه در این زمینه قابلبررسی است اینکه از منظر سندی تا چه میزان این حدیث معتبر است؟ بازتاب آن در کتابهای حدیثی شیعه به چه صورت بوده است؟ مراد از نحانا عن جوارهم چیست؟ آیا مقصود همسایگی است یا فراتر از آن، کنایه از غیبت امام است؟ سپس بر فرض قبول مسئله غیبت، ارتباط بین غیبت با غضب الهی چگونه تبیین میگردد؟ در نوشتار پیش رو سعی شده با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای به سؤالات مذکور پاسخ داده شود.
2. بررسی منبع حدیث مرحوم کلینی در الکافی اصل حدیث را اینگونه نقل کرده است: «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَرَجِ قَالَ: كَتَبَ إِلَيَّ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِذَا غَضِبَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى خَلْقِهِ نَحَّانَا عَنْ جِوَارِهِم؛ امام جواد( فرمود: زمانى كه خداى تباركوتعالى بر خلقش خشم كند، ما را از مجاورت آنها دور كند.
» 1 فیض کاشانی در ذیل این حدیث به بیان چند روایت درباره مسئله غیبت اشاره کرده است.
آنچه گذشت، حاکی از دو بیان است: بیان اول آنکه در صورت تخلف بندگان، مقتضای عذاب الهی و سلب آن نعمت وجود دارد؛ اما امکان دارد خداوند سنتهای دیگری مانند امهال را اجرا کند و جلوی آن اقتضا گرفته شود.