کارویژه‌های مسجد برای سالم‌سازی محیط پیرامون Journal Article

بنای جامعه اسلامی بر محوریت مسجد گذاشته شده است. مسجد با کارکردهای متعدد خود در ابعاد مختلف اجتماعی و با تاکید بر جنبه معنوی، نقشی هدایت‌کننده برای انسان‌ها به‌سوی خداوند متعال دارد. آموزه‌های نشریافته از مسجد، همگی با جهت‌دهی زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها به صراط مستقیم و در نتیجه، سعادت او سامان یافته‌اند. مسجد، سوای از ظرفیت‌های درونی خود برای هدایت انسان‌ها، می‌تواند در تعامل با دیگر نهادهای جامعه فضای عمومی را مشابه فضای درونی خود نماید. انتظار عمومی از محیط پیرامون مسجد، تأثیرگذاری فضای معنوی درون مسجد بر اطراف آن است. با وجود این، امروزه محیط پیرامون مسجد، عمدتاً متأثر از زندگی اجتماعی بیرونی است و مسجد به دلایل مختلفی تأثیرات کمی بر آن دارد و لذا شاهد ارتکاب انواع جرم‌ها، ناسازگارهای اجتماعی، تنش، سرقت، نزاع و... در محله و جوامعی هستیم که معمولاً مسجد هم وجود دارد. سؤال این است که مسجد در مواجهه با این مشکلات خُرد چگونه می‌تواند عمل کند و به سالم‌سازی محیط پیرامون کمک کند؟ روش تحقیق نیز توصیفی تحلیلی است. یافته‌های نشان می‌دهد، ظرفیت‌های سالم‌سازی محیط اجتماعی پیرامون مسجد به خوبی شناسایی و تبیین نشده و لذا در عرصه عمل نیز کمتر به کار گرفته شده است. مسجد می‌تواند با فعال‌کردن سازوکارهای تعامل خود با محیط پیرامون از قبیل، تعریف بخش‌های خاص مسجد و محله، استفاده از ظرفیت نخبگان علوم اجتماعی و مدیریتی، بهره‌گیری از توان‌مندی خانواده‌ها در واگذاری برخی از نقش‌های نهادهای رسمی، به سالم‌سازی محله و محیط پیرامون خود کمک کند و در شکل‌گیری جامعه اسلامی نقشی ویژه ایفا نماید.

The foundation of the Islamic society is based on the mosque. The mosque, with its various functions in various social dimensions and with emphasis on the spiritual aspect, has a guiding role for human beings towards Allah Almighty. The teachings promoted from the mosque are all organized by directing the individual and social life of human beings to the path of righteousness and, as a result, his happiness. The mosque, apart from its inner capacities to guide human beings, can make the public space similar to its inner space in interaction with other institutions of society. The general expectation from the environment around the mosque is the impact of the spiritual atmosphere inside the mosque on its surroundings. However, today the environment around the mosque is mainly influenced by external social life and the mosque has little effect on it for various reasons, and therefore we see committing all kinds of crimes, social incompatibilities, tensions, thefts, conflicts, etc. in the neighborhood and communities where there usually exists a mosque. The question is how the mosque can act in the face of these minor problems and help improve its surrounding environment. The research method is descriptive-analytical. The Findings suggest that the capacities of improving the social environment around the mosque have not been well identified and explained, and therefore have been less used in practice. The mosque can help improve the neighborhood and its surroundings and play a special role in the formation of Islamic society through activating its interaction mechanisms with the surrounding environment, such as defining specific parts of the mosque and neighborhood, using the capacity of social and managerial science elites, and benefiting the ability of families to take on some roles in official institutions.

بر این اساس، گروه‌های تبلیغی هم آموزش عمومی نسبت به مسائل دینی و تربیتی را بر عهده دارند و هم شناسایی خانواده‌‌های در معرض آسیب یا آسیب‌زا را و نیز ثبت آنها در سامانه و تحویل پرونده ایشان به حلقه دوم و برای راهکار هم می‌توان به جذب مخاطب خاکستری یا سیاه در مدارس و محیط‌های عمومی و برقراری ارتباط ایشان با مسجد اشاره کرد (فرهادی، 1373). از سوی دیگر، نهادها به‌عنوان تسهیل‌‌گر، ظرفیت‌‌های خود را که چه به‌لحاظ محمل قانونی و روال صحیح و چه به‌لحاظ منابع و وظائف ذاتی این دستگاه‌‌ها به گروه‌های تبلیغی و فعالان فرهنگی درون محله «شورای محل» معرفی می‌نمایند و با تعیین مسائل و مشکلات و صورت‌جلسات درون‌محله که برای حل مسئله خود نیازمند ظرفیتی از این دستگاه‌‌هاست از طریق نماینده آن مجموعه در محل به کارسازی اقدام می‌شود؛ ظرفیتی که ارگان‌های همکار در این طرح به‌عنوان امکانات خود معرفی نموده‌اند؛ از جمله: تأسیس خانه نیکوکاری، خانه سبز، مجوزات شهرداری، امکانات دبیرخانه کانون‌های مساجد و اساتید مشاوره و پشتیبانی آموزشی و مانند آن از دفتر تبلیغات اسلامی نمونه‌هایی از ظرفیت‌های ارائه‌شده به محلات است. بهره‌‌گیری از نیروهای متخصص از سوی مسجد، حلقه مفقوده بیشتر طرح‌‌های اجراشده تاکنون و راز حل مسئله از درون محله است که به کاهش هزینه‌‌ها و افزایش بهره‌‌وری و اثربخشی؛ علاوه بر ارتقاء معرفت دینی و زیست مؤمنانه جامعه کمک شایانی دارد (بیرانوند، 1390، ص 142) درواقع، تخصصی‌شدن نباید بافت‌‌های اثرگذار جامعه اسلامی را به بافت‌‌هایی ناصحیح و ناهمگون تغییر دهد، بلکه ارتقاء جایگاه مسجد با نقش‌آفرینی بیشتر در زندگی روزمره و اجتماعی مردم با استفاده از ظرفیت‌‌های تخصصی راه‌‌حل اصلی حل مسئله است.