Abstract:
همزمان با انقلاب مشروطۀ ایران و تحوّلات سیاسی و اجتماعیِ ملازم با آن، مجلّات و روزنامهها بهعنوان مهمترین رسانههای ارتباطی بین مردم و روشنفکران شناخته شد. طنز روزنامهای گسترش چشمگیری یافت؛ به طوری که ژورنالیستهای طنزپرداز در این دوره برای ارتباط هرچه بیشتر با مردم کوچه و بازار، مسائل و معضلات روز را دستمایۀ کار قرار داده و به انتقاد از اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی پرداختند. یکی از مشهورترین نشریات مشروطه، روزنامۀ نسیم شمال است که سرودهها و نوشتههای طنزآمیز سیّداشرفالدّین گیلانی در آن منتشر میشد. نسیم شمال به دلیل طنز ویژهاش از اقبال عمومی بینظیری برخوردار شد. در این مقاله شگردهای طنزآفرین ادبی در اشعار و حکایات سیّد اشرف تحلیل و بررسی شده است. نتایج به دست آمده نشان میدهد از بین ساز و کارهای ایجاد طنز در آثار وی، چند مورد اهمیّت و بسامد بیشتری دارد: 1) به کارگیری نوع ادبی فابل یا همانندسازی با حیوانات که نوعی الگوی روایی- نمادین است. 2) استفاده از ناداننمایی که به واسطۀ آن هر چیزی به ضدّ خود بدل میشود. 3) بازی با معانی سمبلها که معطوف به زمینههای اعتقاد دینی و باورهای خرافی است. 4) کاربرد تمثیل برای ارائۀ پیامهای جدّی از پسِ عناصر تمثیلیِ روایتهای ساختگی. 5) بهرهجویی عامدانه از تناقضات درونمتنی که فضای سروده یا نوشته را آکنده از تعریضهای سیاسی و اجتماعی میکند. همچنین مهملنویسی در مقام نوعی استراتژی نوشتار طنزآمیز از طریق ارائۀ مطالب بیربط انجام میشود.
Alongside the Iranian Constitutional Revolution and its social and political upheavals, magazines and newspapers were recognized as the most important media among both the general public and the intellectuals. Newspaper satire became widespread; so that satire journalists of this era, began to criticize political and social issues in order to make intimate contact with regular people. One of the most important publications in the Constitutional era is Nasim-e-Shomal newspaper in which Seyed Ashrafedin Gilani’s satirical poems and writings were published. Due to its specific type of satire, Nasim-e-Shomal attained unique reception from the general public. In this article, we have studied Seyed Ashraf’s literary satire tricks in his poems and anecdotes. The results show that among satire-making mechanisms in his works, there are several important features; 1) Using fable or identification with animals which is a symbolic-narrative type. 2) Using ignorance via which everything is changed to its opposite. 3) Playing with symbols’ meanings which relate to religious and superstitious beliefs. 4) Using allegory for presenting serious messages beyond figurative elements of artificial narratives. 5) Intentional benefitting from inner-textual paradoxes that fills poems or writings with political and social ironies. Moreover, nonsense writing is done through a type of satirical writing strategy via presenting irrelevant content.
Machine summary:
در دورۀ مشروطه طنزپردازان بیشتر از طریق مجلّات و روزنامهها مطالب طنزآمیز خود را ارائه میدادند که یکی از مشهورترین آنها روزنامۀ نسیم شمال بود که هر هفته توسط سیّداشرفالدّین گیلانی منتشر میشد که غالباً حاوی سرودهها و نوشتههای خود او بود که به زبان طنز بیان میکرد.
سیّداشرفالدّین در طول دورهای که روزنامۀ «نسیم شمال» را منتشر میکرد، خلاقیّتهای زیادی در عرصۀ طنزپردازی از خود نشان داد؛ به طوری که بسیار مورد توجّه عموم قرار گرفت؛ به عبارت دیگر، او در اشعار و حکایاتی که دربارۀ اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی منتشر میکرد، از ساز و کارهای متنوّعی برای آفرینش مطالب طنزآمیز استفاده میکرد که با استقبال گستردۀ مردم روبهرو میشد و تأثیر فوقالعاده چشمگیری بر طیفهای مختلف جامعه میگذاشت.
مقالۀ حاضر در صدد پاسخگویی به پرسشهای زیر است: 1) سیّداشرفالدّین گیلانی از کدام ساز و کارهای طنزآفرینِ ادبی در روزنامۀ نسیم شمال استفاده کرده است؟ 2) شگردهای ایجاد طنز در روزنامۀ نسیم شمال کدام زمینههای معنایی را در بر میگیرد؟ 2-1- اهداف و ضرورت تحقیق هدف اصلی از نگارش این مقاله تحلیل و بررسی برجستهترین تمهیدات و ساز و کارهای طنزآفرین ادبی در روزنامۀ نسیم شمال است؛ زیرا به واسطۀ همین ساز و کارها بود که مطالب طنزآمیز روزنامۀ سیّداشرفالدّین توانست خوانندگان گستردهای پیدا کند و بر طرز فکر اقشار مختلف مردم تأثیر بگذارد.