Abstract:
در رویکردهای فلسفی به تاریخنگاری که با پرسش از ماهیت «تجربه» در علوم سدههای میانه مواجه میشوند، ارجاع به چارچوبهای نظری و تجارب علمی دوره اسلامی، جایگاهی مهم دارد. بعضی از مورخان علم ریشه و اصل نظریات و روشهای وابسته به آن در علوم سدههای میانه و حتی دوره انقلاب علمی را برآمده ازاین چارچوب ها دانسته و بعضی دیگر، بخشی از استنادات تجربی دانشمندان این دوره را بازگویی و روایتی مجدد از تجارب ذکرشده در دیگر متون از جمله متون علمی دوره اسلامی تشخیص میدهند. کیمیا و صورتهای تغییرشکلیافته آن در سدههای میانه و پس از آن در دوره انقلاب علمی، رشتهای است که به جد، به محلی برای ظهور چالش میان رویکردهای تاریخنگارانه به مفاهیم قوامدهندة تجربهگرایی علمی تبدیل شده است. در این میان ایده ادوارد گِرنت(Edward Grant)، مورخ علم معاصر، درباره نسبت این مفاهیم با علوم سدههای میانه یکی از ایدههای مهم بهشمار میآید. دراین مقاله ضمن بررسی ایده گرنت در بستر تاریخنگاری معاصر کیمیا، نسبت آن در برابر آنچه «تدابیر کیمیایی شامل تجربههای طلسماتی» در کیمیای دوره اسلامی نام گرفته، تحلیل شده است. این بررسی و تحلیل نشان میدهد که مواجهه اینگونه تجارب با ایده گرنت، مواجهای متفاوت و چالشبرانگیز برای آن است.
Theoretical frameworks in Islamic era have an important role in Middle Ages historiographical approaches toward analytical notions such as ‘experience’, ‘Observation’ and ‘theory’. Some historiographers believe that scientific theory in Middle Ages root in Aristotle philosophy of nature or Islamic texts. Other ones say the most of experiments mentioned in Middle Age’s science are the copy that narrated from Aristotle or Muslims that didn’t observed by writer directly. Grants Idea of Empiricism without Observation is an important and influential one that claims observation we confronted in middle ages texts means nothing than Scientific imagination. He generalized the idea to all discipline of knowledge arise in middle age and presented some cases in confirming his presentism claim. Among this, the alchemy is a notable field that challenges these approaches. In this letter, showed that a controversial case has multiple natures in Islamic alchemy names talismatic experimentalism, face differently with grants idea and challenge it.
Machine summary:
فلسفۀ علم ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دوفصل نامۀ علمی (مقالۀ علمی ـ پژوهشی)، سال یازدهم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٤٠٠، ١٧١ - ١٩١ ایدة «تجربه گرایی مستقل از مشاهده » گرنت در مواجهه با تدابیر کیمیایی شامل تجربه های طلسماتی امین متولیان * چکیده در رویکردهای فلسفی به تاریخ نگاری که با پرسش از ماهیت «تجربه » در علوم سده هـای میانـه مواجه میشوند، ارجاع به چارچوب های نظری و تجارب علمی دوره اسلامی، جایگـاهی مهـم دارد.
کیمیـا و صـورت هـای تغییرشکل یافته آن در سده های میانه و پس از آن در دوره انقـلاب علمـی، رشـته ای اسـت کـه به جد، به محلی برای ظهور چـالش میـان رویکردهـای تـاریخ نگارانـه و مفـاهیم قـوام دهنـدة تجربه گرایی علمی تبدیل شده است .
در میـان ایـن مورخـان ، تـوبین بـا نگـاه کمـی معتدل تر، از واژه غیرمصطلح «Theorick» برای محتوای نظری متون کیمیایی استفاده مـیکنـد که بر «شبه نظریه واربودن » آنها دلالت دارد اما دربهترین حالت ، او هم به آنچـه کیمیـاگران در مقام نظر بیان میکنند، همان عنوان فلسفه طبیعی را اطلاق میکند نه چیـزی بیشـتر ( Tobin ٢٠١٦:١١, and Rampling).
ایدة «تجربه گرایی مستقل از مشاهدة» گرنت اگرچه در بعضی از مقاطع تاریخ کیمیا، آثار کیمیاگران فاصله زیـادی از تـدابیر و دسـتورهای عملی میگیرد (برای مثال ، سده هشتم و نهم هجری یا سده شانزدهم میلادی ٤) اما بااین حـال حجم قابل توجهی از متون کیمیایی شرق و غرب یا مستقلاً به این تدابیر اختصاص دارند یـا در خلال مباحث نظری، اشارات فراوان و مکرری به یک یا چند تجربه و فرآینـد مـرتبط بـا آن مبحث میکنند.