Abstract:
در میان فعل‌های فارسی، افعال مرکّب اهمیّت ویژه‌ای دارند؛ برای ساخت فعل مرکّب، یک اسم/ صفت/ بن/ قید (فعلیار) با یک فعل ساده ترکیب می‌شود. دستورنویسان، این فعل ساده یا بخش صرف‌شونده‌ی فعل مرکّب را «همکرد» نامیده‌اند. به گفته‌ی آنان، فعلِ «کردن» مهم‌ترین و پرکاربردترین همکردِ فعل مرکّبِ زبان فارسی است. کارکرد و جایگاه مهمِّ این کلمه، نگارنده را بر آن داشت تا به بررسی و تحلیل ساخت دستوری مهم ترین«همکردِ» فعل مرکّب در قصاید خاقانی بپردازد. این مقاله بر آن است تا بداند: دلیل بسامد فراوان این کلمه در افعال مرکّب اشعار خاقانی چیست؟ چند درصد از افعالی که خاقانی در قصاید خود به‌کار برده، با این همکرد ساخته شده‌اند؟ ساختمان و اجزای این افعال چگونه است و کدام «فعلیار» بیش‌ترین مشارکت را با این همکرد داشته است؟ آیا فعل «کردن» برای ساخت فعل ساده نیز به‌کار میرود؟ سهم کدام یک از سه زمان اصلیِ فعل، در به‌کارگیری این همکرد بیش‌تر است و چرا؟ انعطاف زبان فارسی در برابر جابه‌جایی سازه‌های خود با اجزای فعل مرکّب، تا چه میزان و به چه کیفیّتی است؟ در حجم نمونه‌ی این تحقیق، یک چهارم قصاید خاقانی یعنی سی و سه قصیده با 2169 بیت و 4584 فعل (25% قصاید خاقانی) مورد بررسی دقیق قرار گرفته است.
Among Persian verbs, compound verbs are of particular importance. To construct a compound verb, a noun / attribute / bin / constraint (verb) is combined with a simple verb. Recipients have called this simple verb or the fractional part of the compound verb as "coherent." According to them, the verb "to" is the most commonly used Persian compound compound verb. The valuable position of this word led the writer to the morphology of the most used "co-operation" of the Persian compound verb in Khagani's dormitories. This article seeks to know: How many percent of the verbs that Khaghani used in his own words have been made with this co-author? What are the structures and components of these verbs, and which "current" has had the most engagement with this co-operative? Is the verb "to" also used to construct a simple verb? Which of the three main occurrences of the verb is the share of the application, and why? Flexibility of the Persian language against the displacement of its structures, in particular the components of the compound verb, to what extent and in what quality? To achieve a clear answer, thirty-three verses with 2169 bits and 4584 verbs have been carefully considered.
Machine summary:
اين مقاله بر آن است تا بدانـد: دليل بسامد فراوان اين کلمه در افعال مرکب اشعار خاقانی چيست ؟ چند درصد از افعـالی کـه خاقـانی در قصايد خود به کار برده ، با اين همکرد ساخته شده اند؟ ساختمان و اجزای اين افعال چگونه اسـت و کـدام «فعليار» بيشترين مشارکت را با اين همکرد داشته است ؟ آيا فعل «کردن » برای ساخت فعل ساده نيز به کار میرود؟ سهم کدام يک از سه زمان اصلی فعل ، در به کارگيری اين همکرد بيشتر اسـت و چـرا؟ انعطـاف زبان فارسی در برابر جابه جايی سازه های خود با اجزای فعل مرکب ، تا چه ميزان و به چه کيفيتـی اسـت ؟ در حجم نمونه اين تحقيق ، يک چهارم قصايد خاقانی، يعنی سیوسه قصيده با ٢١٦٩ بيـت و ٤٥٨٤ فعـل (٢٥% قصايد خاقانی) بررسی شد.
/ داده های جدول به روشنی اين دگرگونی را اثبات و اين واقعيت را بيان میکنـد کـه بـا کاهش فعل های ساده ، روند به کارگيری افعال مرکب در زبان فارسـی بـه شـدت افـزايش يافته است و بسياری از پيشوندها، کارآيی خود را از دست داده اند؛ چنان کـه در ٢٨١ فعـل ، يعنی نزديک به %٦٧/٥ از مجموع ٤١٦ فعلی که خاقانی در ايـن قصـيده هـا بـا «کـردن » ساخته ، اين فعل به عنوان «همکرد» در ساخت فعل مرکب بـه کـار رفتـه اسـت و تنهـا در %٢٨/٦ در جايگاه فعل ساده قرار دارد.
(
, 
, 
)
