Abstract:
از پیچیده‌ترین مباحث اقتصاد اسلامی رباست که پژوهشگران فقه و اقتصاد اسلامی مطالعات گسترده‌ای دربارۀ آن انجام داده‌اند. جستار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی با بررسی دیدگاه و ادلۀ فقیهان به شرایط تحقق ربای معاملی پرداخته است. مشهور فقیهان امامیه در تحقق آن، دو شرط را معتبر دانسته‌اند؛ نخست دو کالایی که معامله می‌شوند، همجنس و دیگر آنکه مکیل و موزون باشند، در نتیجه قائل به جریان ربا در معدودات نیستند. برخی نیز بر این رأی ادعای اجماع کرده و تنها مخالف این دیدگاه ابن‌جنید، شیخ مفید و سلّار شمرده شده‌اند. عمده دلیل عدم جریان ربا در معدودات، روایات هستند، ازاین‌رو پژوهش پیش‌رو به واکاوی روایات پرداخته و معتقد است دیدگاه مشهور دو اشکال اساسی دارد و باید روایات را ناظر بر دیدگاه اهل تسنن دانست یا احتمال قوی‌تر اینکه با توجه به عبارات فقیهان متقدم، مصادیق ذکرشده در روایات، حکمت تحریم ربا و دیگر قرائن، روایات در مقام مقابلۀ مکیل و موزون با امور مشاهدی باشند، در نتیجه دیدگاه مخالف مشهور از خلال نقد و تحلیل ادلۀ اقوال تقویت شده است.
One of the most complicated topics in Islamic economics is usury about which wide studies have been done by researchers of jurisprudence and Islamic economics. Using a descriptive-analytical method, this research examines the views and arguments of the jurists about the conditions of occurrence of transactional usury. The popular opinion of Imamiyyah jurists have considered two conditions for its occurrence. First, the two goods traded are of the same kind; second, the two goods should be measurable in terms of weight. As a result, the popular view does not accept the occurrence of usury in the Ma'dudat. Some have claimed that there is a consensus on this view. The only opponents of this view are Ibn Junaid, Sheikh Mufid and Sallar. The main reasons for no usury in Ma'dudat are narrations. Therefore, the present article analyzes the narrations and believes that the popular view has two main drawbacks and the narrations should be considered as observing the Sunni view. According to the views of the late jurists, it is more probable that the examples mentioned in the narrations are the reason of the prohibition of usury. Other narrations also deal with confrontation between scale and weighed and observational affairs. As a result, the dissenting viewpoint of popular opinion has been strengthened through the critique and analysis of the arguments of views.
Machine summary:
جستار پيش رو به دنبال پاسخگويي ايـن پرسـش اسـت بـا توجه به حکمت حرمت ربا و مصالحي که شارع بيان کـرده ، بـه چـه دليـل ربـاي معـاملي انحصار به مکيل و موزون پيدا کرده و چه تفاوتي بين مکيل و موزون با معدودات دارد کـه از حيث حکم متفاوت است ؟ ازاين رو ابتدا به اجمال به دو نوع رباي قرضي و معاملي اشاره شده و در ادامه به طور مبسوط شـرايط تحقـق ربـاي معـاملي و ادلـۀ عـدم جريـان ربـا در معدودات و مخالفان ذکر خواهد شد.
روايت دوم منصوربن حازم از امام صادق (ع ) دربارة معامله يک تخم مرغ با دو تخم مرغ سؤال مي کند و آن حضرت مي فرمايد: اشکال ندارد، سپس از مبادلۀ يک لباس به دو لباس مـي پرسـد، بعد از مبادلۀ يک اسب با دو اسب مي پرسد که در همۀ مـوارد آن حضـرت «نفـي بـأس » مي کند، سپس به صورت کلي بيان مي کند: هر جنسي کـه بـه صـورت پيمانـه اي و وزنـي معامله شود، معاملۀ دو به يک آن شايسته نيست ، درصورتي که از يک جنس باشند، ولـي هر گاه پيمانه اي و وزن کردني نباشد، معامله دو برابر آن با يـک برابـرش اشـکال نـدارد١ (طوسي، ١٤٠٧ق ، ج ٧: ١٩؛ همو، ١٣٩٠، ج ٣: ١٠١).
Mokhtalaf al-Shia fi Ahkam al-Shari'ata, Qpm: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers Association.
(
, 
, 
)
