Abstract:
برخی از روایات شأن نزول در تفاسیر شیعه، منبع شیعی ندارند و از منابع اهل سنت به تفاسیر شیعه منتقل شده‌اند. با توجه به جایگاه و نقش روایات شأن نزول، به عنوان قراین منفصل در فهم محتوای آیه، ضروری است ملاک‌های شناسایی روایات منتقله شأن نزول به‌دقت بررسی شود؛ چراکه شناخت اصالت و ملاک‌های شناسایی این روایات، در پذیرش، نفی و نقد آنها تأثیر جدی دارد. نوشتار حاضر با بررسی استقرایی و تحلیل منابع تفسیری و روایی و تأمل در محتوای برخی از روایات شأن نزول منتقله در تفاسیر شیعه، در نهایت، چهار ملاک و معیار برای شناخت روایات شأن نزول منتقله کشف و شناسایی می‌کند که وجود هر یک از این ملاک‌ها، انتقال روایات شأن نزول از اهل سنت به تفاسیر شیعه را محتمل می‌داند. این ملاک‌ها عبارت است از: تصریح برخی مفسّران به نقل روایت از منابع اهل سنت؛ تقدّم تاریخی نقل روایت در منابع نخستین اهل سنت؛ وجود رجال و راویان اختصاصی اهل سنت در سند حدیث؛ و سازگاری محتوایی روایت با باورهای خاص اهل سنت.
Some of the narrations of revelation occasions in Shiite exegeses do not have a Shiite source and have been transferred from Sunni sources to Shiite commentaries. Considering the position and role of the narrations of revelation occasions, as separate evidences in understanding the Quranic verses, it is necessary to carefully examine the criteria for identifying them, because knowing the authenticity and criteria for identifying these narrations has a serious effect on their acceptance, denial and critique. The present article, by inducing and analyzing interpretive and narrative sources and reflecting on the content of some narrations of revelation occasions transmitted to the Shiite exegeses, finally discovers four criteria for recognizing these narrations, with each of which the transmission of such narrations from Sunnis to Shiite interpretations is possible. These criteria are as follows: the acknowledgment of some exegetes quoting a narration from Sunni sources, historical precedence of a narration in the first Sunni sources, existence of specific Sunni narrators in the chain of transmission, and the content compatibility of a narration with the specific beliefs of the Sunnis.
Machine summary:
7. جایگاه و موقعیت زمانی و مکانی برخی از عالمان شیعی: شیخ طوسی، از مفسّران شیعه، نیز در انتقال روایات شأن نزول به تفاسیر شیعه و تلقّی آن به پذیرش، نقش مهمی ایفا کرده است، به طوری که سید مرتضی عسکری معتقد است یکی از عوامل انتقال روایات شأن نزول، نقل بسیاری از روایات منتقله شأن نزول در تفسیر التبیان است که بخش چشمگیری از آنها در تفسیر مجمع البیان و جوامع الجامع طبرسی و سپس در بیشتر کتاب‌های تفسیری شیعه نقل شده است (عسکری، 1374: 3/253).
ق. ) در شأن نزول آیه «وَ بَشِّرِ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار» 19 (بقره: 25) این روایت را نقل می‌کند: من طریق المخالفین عن ابن عباس قال فیما نزل من القرآن خاصة فی رسول الله و علی علیهم السلام و أهل بیته علیهم السلام دون الناس من سورة البقرة: وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ الآیة، نزلت فی علی علیه السلام ، و حمزة، و جعفر، و عبیدة بن الحارث بن عبدالمطلب (بحرانی، 1416: 1/157)؛ از طریق مخالفان، روایت شده ابن‌عباس گوید: از آنچه که در قرآن نازل شده و مخصوص پیامبر خدا صلی الله علیه واله و علی علیه السلام و اهل بیت ایشان می‌باشد نه سایر مردم، سوره بقره، آیه کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند، مژده ده.
ق. ) نزول این آیه را در شأن عایشه می‌داند و روایت مذکور در کتب اهل سنت را نقل می‌کند (عروسی حویزی، 1415: 6/96)؛ حائری تهرانی (متوفای 1353 ه.
(
, 
, 
)
