Abstract:
سابقه و هدف: مفهوم شرح صدر از مفاهیم قرآنی است که با توجه به اثرات متعدد روانشناختی آن در زندگی، همواره مورد توجه اندیشمندان و پژوهشگران اسلامی بوده است. به همین جهت پژوهش حاضر با هدف استخراج مؤلفههای «شرح صدر» و نیز تبیین روانشناختی آن مؤلفهها صورت پذیرفته است.
مواد و روشها: به منظور رسیدن به این هدف، با روش تحلیل محتوای کیفی، کتب لغت، اصطلاح و متون اسلامی اعم از قرآن و کتب احادیث مورد بررسی قرار گرفت.
یافتهها: یافتههای پژوهش نشان داد که مؤلفههای شرح صدر به دو دسته مؤلفههای سببی و مسببی تقسیم میگردند که مؤلفههای «معرفت الهی»، «یاد خداوند» و «یقین» به عنوان مؤلفههای سببی و مؤلفههای «صبر»، «تسلیم (پذیرش)»، «آرامش»، «اعتماد به خداوند» و «توجه کامل به آخرت» به عنوان مؤلفههای مسببی شناخته میگردند. همچنین مؤلفههای ذکر شده، به منظور بررسی شاخص روایی محتوا (CVI) به هشت نفر از روانشناسان حوزوی عرضه گردیده و در نهایت روایی تمامی مؤلفهها مورد تأیید واقع شدهاست.
نتیجهگیری: شرح صدر به عنوان یک ابرصفتی است که صفات متعدد روانشناختی همچون صبر، آرامش، پذیرش و اعتماد را در خود جای داده که وجود مجموع این صفات میتواند نشان از وجود شرح صدر در یک انسان باشد. این صفات از بررسی مجموعی متون اسلامی و لغوی یافت شده است.
Introduction: The concept of “Sharh-e-Sadr” is one of the Qur’anic concepts that due to its various psychological effects on life, has always been considered by Islamic thinkers and researchers. Therefore, the aim of the present study was to extract the components of “Sharh-e-Sadr” and explain the psychology of those components.
Methods: To do so, dictionaries, idioms, and Islamic texts including the Qurchr('39')an and books of Hadiths were examined through the qualitative content analysis.
Findings: The findings have shown that the components of “Sharh-e-Sadr” are divided into two categories of cause ("divine knowledge", "remembrance of God" and "certainty") and effect ("patience", "surrender", "peace", "trust in God" and "full attention to the Hereafter") components. Moreover, the mentioned components were presented to eight theological psychologists in order to examine the content validity index (CVI), and finally, the validity of all components was approved.
Conclusion: “Sharh-e-Sadr” is a meta-attribute that contains several psychological traits including patience, calmness, acceptance, and trust so that the existence of all these traits can indicate “Sharh-e-Sadr” in a human being. These traits have been found from a comprehensive study of Islamic and lexical texts.
Machine summary:
اما آنچه که در روانشناسی از اهمیت بالایی برخوردار است نحوه واکنش در برابر مشکلات و وقایع دشوار زندگی است که آیا واکنش فرد نسبت به مشکلات، بلاستیزی است که همراه با جزع و بیتابی است و یا واکنش آنها، پذیرش و در نتیجه همراه با صبر و بردباری آنان خواهد بود؟ از سویی دیگر، برخی از مسائل دانش روانشناسی معاصر که علم مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی است در متون اسلامی به آن توجه شده است و در نتیجه با تدوین و شروع به کار رشته روانشناسی اسلامی، مفاهیم روانشناختی متعددی از قرآن و احادیث شریفه مانند شکر، امید، رضایت از زندگی و موارد دیگر استخراج شده که طی پژوهشهای مختلفی اثرگذاری مثبت آنها بر حالات روانی انسان به تأیید رسیدهاست، عدهای از پژوهشگران به مفهومشناسی آنها با رویکرد روانشناختی پرداخته و عدهای دیگر به ساخت مقیاسها و مداخلات روانشناختی پیرامون آنها پرداختهاند.
در نتیجه میتوان بیان نمود که در شرایطی که یکی از مسائل اساسی مردم در زمان مشکلات و وقایع زندگی، عدم پذیرش آن، بیتابی نمودن و مقابله ناصحیح با آنهاست، یکی از فواید روانشناختی شرح صدر این بوده که انسان دارای شرح صدر در برابر آنچه که خداوند در زندگی او مقدر نموده قلباً راضی بوده و در عمل نیز پایبند آنچه که در قلب بدان معتقد شده است خواهد بود.
[In Persian] Holey Quran; Surah Taha, Verse 25.
[In Arabic] Holey Quran; Surah Al-Inshirah, Verse 1.
[In Arabic] Holey Quran; Surah Al-An'am, Verse 125.