Abstract:
در رویکرد عقلانیتِ نقاد، نهادهای علمی به‌مثابه فنّاوری‌های اجتماعی در نظر گرفته می‌شوند. عقلانیت نقاد ظرفیت‌های مناسبی برای تحلیل نهادها و بررسی ابعاد اجتماعی آنها و منطق تحول آنها در اختیار ما قرار می‌دهد. تاریخ‌نگاری عقلانیت نقاد نیز مستلزم بررسی مسائل تاریخی از طریق شناخت «موقعیت مسائل» است. در مقاله حاضر با عنایت به آموزه‌های عقلانیت نقاد درخصوص فنّاوری‌ها و همچنین در پرتو ملاحظات تاریخ‌نگارانه این رویکرد، به بررسی وضعیت نهادهای علمی و فرهنگی دوره تیموری می‌پردازیم. گزارش‌های تاریخی نشان‌دهنده حمایت تیموریان از نهادهای علمی و فرهنگی در دوره مذکور است. آموزه‌های عقلانیت نقاد درخصوص فنّاوری‌های اجتماعی (یعنی نهادها) و ملاحظات تاریخ‌نگارانه این رویکرد، ما را به‌سمت این فرضیه هدایت می‌کند که حمایت از علم و فرهنگ در این دوره با توجه به شرایط سیاسی و مذهبی و خصوصاً صف‌بندی‌های فرقه‌ای قابل‌فهم است و صرفاً نتیجه علاقه شخصی حاکمان به علم و فرهنگ نیست.
Machine summary:
به کمک این رویکرد تاریخی توضیح می‌دهیم که حمایت حاکمان تیموری از مدارس و نهادهای علوم دینی را باید در پرتو شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوره فهمید؛ همچنین با تحلیل ساختار داخلی خانقاه و مدرسه و شیوه اداره و مناسبات درونی آنها توضیح می‌دهیم چگونه این نهادها ظرفیت این را داشتند که در جهت تثبیت قدرت حاکمان این دوره مورد استفاده قرار گيرند.
(میرجعفری, ۳۰۹:۱۳۸۰) برای نمونه‌هایی دیگر از تبیین براساس علاقه شخصی رک به: بحرانی‌پور» ۱۳۹۰: ۱۳؛ عنبری و خالندی» ۱۶-۱۹:۱۳۹۱ و کی‌منش» ۱۳۶۷: ۰۱۵6-۱۵۷ ايــن مقاله با توضيح مختصري درباره رويکــرد عقلانيت نقاد به نهادها و ويژگي هاي تاريخ نگاري اين رويکرد شــروع مي شــود؛ پس از آن به شرح شرايط سياسي و مذهبي و اجتماعي دوره تيموري مي پردازد، تا در بخش هاي بعدي مقاله وضعيت و نقش نهادهاي علمي و فرهنگي دوره تيموري در پرتو شــرايط و موقعيت سياسي و اجتماعي و مذهبي تحليل شود.
حاکمان تیموری از یک‌سو با فعالیت‌های مذهبی و غیررسمی شیعیان تا زمانی که متعرض قدرت آنها نبودند با اغماض و تساهل برخورد می‌کردند تا موجب تحریک جمعیت شیعی نشوند؛ به همین دلیل سادات علما و مشایخ صوفیه مورد احترام بودند و با توجه به تکریمی که به اهل‌بیت حتی نزد اهل سنت رایج بودء علی‌رغم وجود نهضت‌های شیعی, امامان شیعه مورد احترام و تکریم حاکمان قرار داشتند؛ مدارس و مساجد در کنار مرقدهای آنها می‌ساختند که هم جمعیت میانه‌رو شیعه را به‌جانب خود جلب کنند و هم احتمالاً از نزدیک این مراکز مهم اعتقادی را تحت‌نظر حکومت داشته باشند.
(
, 
, 
)
