Abstract:
فرهنگ عامه مجموعه آیینها و مراسم، اسطورهها، افسانهها، داستانها، مَثَلها، ترانهها، لالاییها، چیستانها، بازیها و سرگرمیها، باورها و خرافهها و... یک قوم است. سفرنامهها از جمله نوشتههایی است که اطلاعات وسیع و ارزشمندی از اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... مردم سرزمینهای گوناگون در آنها یافتمیشود. بنابراین واکاوی اینگونه نوشتهها در شناخت جلوههای فرهنگ عامۀ یک سرزمین بسیار مؤثر است. در این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی و بهرهگیری از منابع کتابخانهای صورت میگیرد، دو سفرنامۀ «سفری به دربار سلطان صاحبقران» و «در سرزمین آفتاب»، نوشتۀ هینریش بروگش آلمانی، که در زمان ناصرالدین شاه دو بار به ایران سفر کرده، با هدف بازخوانی جلوههای فرهنگ عامۀ ایرانی عصر قاجار، بررسی شدهاست. دستاورد پژوهش نشان میدهد که بخش قابل توجهی از این سفرنامهها به شرح و توصیف مؤلفههای فرهنگ عامۀ ایرانی اختصاص دارد. وصف صورت و سیرت ایرانیان، زیورآلات و آرایش، شکار، جشنها و شادمانیها، آیین سوگواری محرم، آیین ازدواج و عروسی، آیین مرگ، آداب و عادات غذاخوردن، آداب مهمانی و مهماننوازی، زبان و ادبیات عامه، بناها و مکانهای عامیانه، هنرهای عامیانه و صنایع دستی و باورها و خرافات مهمترین عناصر فرهنگ عامۀ ایرانی است که بروگش در سفرنامههای خود با نگاهی تیزبین و فراگیر پیرامون آنها سخن گفتهاست. در بخشهایی از سفرنگارههای بروگش، ذهنیت و نگاه «غربی» به «شرقی» که «دیگری» را با «خود» مقایسه میکند و «خود» را برتر میشمارد، به چشم میخورد. هر چند که قضاوتهای منصفانه نیز در آنها کم نیست و میتواند وجه تمایز این سفرنامهها با بسیاری از سفرنامههای اروپایی باشد.
Machine summary:
در اين پژوهش که با روشي توصيفي- تحليلي و بهره گيري از منابع کتابخانه اي صورت ميگيرد، دو سفرنامۀ «سفري به دربار سلطان صاحبقران » و «در سرزمين آفتاب »، نوشتۀ هينريش بروگش آلماني، که در زمان ناصرالدين شاه دو بار به ايران سفر کرده ، با هدف بازخواني جلوه هاي فرهنگ عامۀ ايراني عصر قاجار، بررسي شده است .
وصف صورت و سيرت ايرانيان ، زيورآلات و آرايش ، شکار، جشن ها و شادمانيها، آيين سوگواري محرم ، آيين ازدواج و عروسي، آيين مرگ ، آداب و عادات غذاخوردن ، آداب مهماني و مهمان نوازي، زبان و ادبيات عامه ، بناها و مکان هاي عاميانه ، هنرهاي عاميانه و صنايع دستي و باورها و خرافات مهم ترين عناصر فرهنگ عامۀ ايراني است که بروگش در سفرنامه هاي خود با نگاهي تيزبين و فراگير پيرامون آن ها سخن گفته است .
در ادامۀ اين پژوهش مهم ترين جلوه هاي فرهنگ عامۀ ايراني که بروگش در سفرنامه هاي خود به آن ها پرداخته است ، در ذيل ١٥ دستۀ وصف صورت ايرانيان ، وصف سيرت ايرانيان ، زيورآلات و آرايش ، شکار، جشن ها و شادمانيها، آيين سوگواري محرم ، آيين ازدواج و عروسي، آيين مرگ ، آداب و عادات غذاخوردن ، آداب مهماني و مهمان نوازي، زبان و ادبيات عامه ، بناها و مکان هاي عاميانه ، هنرهاي عاميانه و صنايع دستي و باورها و خرافات بررسي ميشود.