Abstract:
برهان نظم، از قدیمیترین براهینی است که برای اثبات وجود خدا اقامه شده است و سابقۀ آن در زمان فیلسوفان رواقی بر میگردد. از برهان نظم تقریرات مختلفی ارائه شده است. ویلیام پیلی، نظام جهان را به ساعت مچی تشبیه کرده و هیوم گفته است، این دستگاهی عظیم جهانی که حیرت انگیز طراحی شده است، این تنظیم و طرح معلول ها نشان از ناظم و طراح است وانگهی آن چه ما در اطراف خود میبینیم، هیچ طرح انسانی، بدون طراح نیست اعم از خانه و وسایل... . در قرآن کریم، دهها آیه را میتوان یافت که از آن برای نظم جهان و طبیعت سخن گفته شده است. برهان نظم، نشان واضحی از وجود خالق متعال است ولی با آن هم، کسانی پیدا شدند، دلالت نظم را بر وجود خداوند، نقد کردند. هیوم گفته است، اولا جهان منحصر به فرد است و ثانیا تشبیه آن به مصنوعات انسانی که دارای صانع است، بر اساس تمثیل است و تمثیل نمیتواند ثابت کند که این نظم و تدبیر، طراح و مدبری دارد. از طرفی برفرض قبول وجود خالق، شرور و آفات، حکمت و عدالت و قدرت مطلقه ی خدا را زیر سئوال میبرد. سوئین برن از جمله فیلسوفانی است که از اشکالات هیوم جواب داده است.
Machine summary:
به نظر میرسد استدلال دسته اول که بسیار از آیات را برهان بر اثبات خالق دانستهاند، مخدوش است چرا که با دقت نظر و بررسی عمیقتر آن آیات، به روشنی دانسته میشود که هدف آیات مذکور اثبات صانع نیست و آنها بیشتر در صدد نفی شریک و اثبات توحید یا تبیین دیگر معارف و اهداف قرآنیاند، ولی نظر دسته دوم مفسران نیز پذیرفتنی نیست، زیرا ممکن است قرآنکریم مستقیماً درصدد اثبات وجود خدا برنیامده باشد و یا وجود او را قریب به بدیهی و بینیاز از استدلال میدانسته و یا با منکران فراوانی مواجه نبوده است تا مسئله اثبات صانع را مطرح کند، ولی به هر حال میتوان گفت از بیانات قرآنی استدلالهایی برای این مطلب به میآید و بعید نیست که خود قرآن نیز به طور غیر مستقیم به این استدلالها توجه داشته باشد.
. هیوم در بخش نقد برهان نیز همان مسئله را طرح میکند و میگوید: اگر خانهای ببینیم با عظیمترین یقین نتیجه میگیریم معمار یا سازندهای وجود داشته است، زیرا خانه دقیقاً همان نوع معلولی است که آن را چونان برآمدهای از این نوع علت، تجربه کردهایم لکن مطمئناً تصدیق نخواهی کرد که گیتی چنان به خانهای شبیه باشد که با همان یقین بتوانیم علت مشابه را نتیجه بگیریم با اینکه تماثل در اینجا کامل و تام باشد ناهمسانی چنان چشمگیر است که اینجا در باب علتی مشابه مدعی حدس و گمانه و ظنی بیش نتوانی بودن و این را به تو وا مینهم که ببینی آن ادعا چگونه در جهان مقبول افتد.
هیوم در تقریری که ارائه داده است، گفته بررسی نظم جهان بر اساس تمثیل است و استدلال تمثیلی، چون بین مشاهدهها و مشاهده نشدهها، شباهت تام برقرار نیست، نمیتوان از آن وجود خالق را اثبات کرد.