Abstract:
با وجود جایگاه خاص ایدئولوژی و اعتقادات دینی در خلق فضاهای انسانی، تحقیقات اندکی در رابطه با تحلیل پراکندگی ادیان و مذاهب و نقش مهم آن در شکل گیری فضاهای انسان ساخت در مباحث جغرافیای انسانی انجام گرفته است.در واقع در ساخت قلمروهای انسانی بیش از هر چیزی این نظام ارزشی،تفکربشری، اخلاقیات و ایدئولوژی حاکم بر جوامع است که موثر واقع می شود، اما مقدم بر آن توجه به تاثیر محیط طبیعی در شکل گیری، تکامل و گسترش این نظامات نظر برخی جغرافیایی را به خود جلب کرده است؛ به گونه ای که برخی تنها ریشه مذاهب را در شرایط محیطی جستجو می کنند. از جمله ضعف های جغرافیای انسانی در کشور ما، نبود دیدگاه فلسفی تبیین کننده رابطه متقابل فضادر شکل گیری ایدئولوژی و تاثیر انکارناپذیر مذهب در ساخت و بازساخت فضاهای جغرافیایی می باشد.کشور ایران با توجه به قدمت تاریخی و ویژگی های خاص جغرافیایی خود، زادگاه بسیاری از افکار و ایدئولوژی ها و محل تصادم آنها می باشد.در نتیجه برای شناخت بهتر فضاهای زیست در این سرزمین به ناچار باید بادیدی وسیع و به دور از تعصب، رابطه محیط طبیعی را با مجموعه ارزش هایی که تحت عنوان ادیان و مذاهب از آن یاد می شود، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.بر این مبنا تحقیق حاضر با هدف بررسی و تحلیل شکل گیری و گسترش مذاهب ایران باستان با رویکردی جغرافیایی انجام گرفته است. و از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات اسنادی است.آنچه به عنوان نتیجه گیری از این تحقیق می توان استنباط کرد این است که در شکل گیری، تکامل و گسترش مذاهب، نه تنها عوامل مکانی وجغرافیایی، بلکه شرایط و تحولات اقتصادی، اجتماعی، روابط ملل و مناسبات قدرت موثر بوده و این عوامل نیز خود از نقش آفرینی گرایشات مذهبی تاثیر پذیرفته اند.
Machine summary:
اساسی ترین پرسشی که در مورد خواستگاه جغرافیای ادیان مطرح می شود این است که دین چه تأثیری در خلق فضاهای جغرافیایی دارد و آیا می توان منشاء پیدایش ادیان بشری را در جستارهای جغرافیایی جستجو کرد؟ آیا این شرایط جغرافیایی سرزمین هاست که دین را خلق می کند یا این دین است که منجر به آفرینش کالبدی ویژه در سطح کره زمین می شود که عنوانی به نام چشم اندازهای مذهبی بر خود می نهد؟ باتوجه به جایگاه مذهب در خلق چشم اندازه های جغرافیایی و کم توجهی به آن در مباحث جغرافیای انسانی و نیز لزوم توجه به آن به عنوان عنصری پدید آمده از شرایط جغرافیایی و تاثیر گذار بر مکانهای جغرافیایی ، مطلعه ادیان و مذاهب در علم جغرافیا که قلمروهای خود را به تمامی حوزه های انسانی کشیده است ، از اهمیت خاصی برخوردار است .
در این مقاله ادیان و مذاهب ایران باستان با چهار دیدگاه محیط گرایی (اکولوژی مذهبی )،تکامل ، پخش فضایی و چشم انداز فرهنگی مورد بررسی قرار می گیرد.
٢- پیشینه تحقیق در بررسی ریشه مذاهب در جغرافیا و نیز تأثیر آن در ایجاد فضاهای انسانی تاکنون مطالعات پر دامنه ای از سوی جغرافی دانان صورت نپذیرفته است و مذهب کانون توجه خود را از سایر رشته های علمی دریافت داشته است ، به گونه ای که رشته هایی چون الهیات ،تاریخ ،باستان شناسی همواره دیدگاههای نوین تری نسبت به جغرافیا ارائه کرده اند .