Abstract:
با پژوهش در متون ناشناختة ادبی، ضروری است نسخ خطی از کتابخانهها استخراج و بررسی شود. منظومههای عرفانی از دیرباز گسترة مطالعاتی بیشتری نسبتبه دیگر انواع ادبی داشتند و به همین سبب اغلبِ نسخههای خطی موجود، در حوزة ادب عرفانی است. یکی از همین منظومههای ماندگار، مونسالعشاق عربشاه یزدی است که شرحی منظوم بر رسالة عرفانی ـ تمثیلی فی حقیقة العشق سهروردی است. این منظومه در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف (مفعول مفاعلن فعولن) و در حدود 1968 الی 1985 بیت سروده شده است. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش است: «کدامیک از نسخههای مونسالعشاق برای منابع پژوهشی معتبر و کامل است؟». از رهگذر بررسی «حروف اضافه»، «آغاز و عنوان فصلها»،«جابهجایی ابیات» و «واژگان»، صحیحترین نسخه (دو نسخة خطی، دو نسخه چاپی) را به پژوهشگران معرفی میکنیم. روش مطالعه مبتنی بر ابزار کتابخانهای و شیوة تحلیلی ـ توصیفی است؛ محدودة مطالعهشده، نسخههای خطی و چاپی منظومة مونسالعشاق است که در کتابخانة ایران و پاکستان موجود است. یافتهها چنین نشان میدهد که منظومه در عهد شاه یحیی مظفری (حک. 764‑795 ق.) سروده شده است. زبان شعری عربشاه سنجیده بوده و در کاربرد واژگان عرفانی بسیار مهارت داشته است؛ ازلحاظ فکری مخالف فلسفه بوده؛ اما در شرح رساله تحت تأثیر تفکر حاکم بر نگرش فلسفی سهروردی قرار گرفته و منظومه را با «خردگرایی» آغاز کرده است. نتایج پژوهش چنین نشان میدهد که از میان نسخههای یادشده، نسخة چاپی «هاشمی» معتبرتر از سایر نسخههاست؛ زیرا ازنظر ضبط واژگان و محتوا به رسالة سهروردی نزدیکتر است.
Machine summary:
1 بررسی انتقادی نسخه های خطی وچاپی مونس العشاق عربشاه یزدی دکتر محمد شهبازی ٢ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز چکیده با پژوهش در متون ناشناختۀ ادبی، ضروری است نسـخ خطـی از کتابخانـه هـا اسـتخراج و بررسی شود.
١ـ٢ روش پژوهش موضوع این مقاله بررسی انتقادی نسخه های خطی و چاپی منظومۀ مونس العشاق عربشاه یزدی است تا از رهگذر حرف اضافه ، عنـوان فصـل هـا، جابـه جـایی ابیـات و واژگـان ، بـه صحیح ترین نسخه دست یابیم و آن را به پژوهشگران و دانشجویان معرفی کنیم .
نسخۀ اساس ما در این پـژوهش ، نسـخۀ چـاپی مایـل هـروی اسـت کـه براساس آن در منظومۀ مونس العشاق ، اغلب ابیات و مصرع ها جابه جا نوشته شده است .
چرخ به صد کمند چین بوسه زدسـت بـر زمـین بـس کـه بلنـد جسـته اسـت گـرد رم غـزال تـو (بیدل دهلوی ، ج ١، ١٣٤١: ١٠٨٨) برای اینکه اختلاف نسخه ها در بخش واژگان بسامد بیشتری دارد با استفاده از جدول حق مطلب را ادا میکنیم : جدول شمارٔە ٢: واژگان {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ٣ـ نتیجه گیری / منظومۀ مونس العشاق عربشاه یزدی، نظم دقیقی از مـونس العشـاق (فـی العشـق ) سهروردی در بحر هزج است که در ایران به تصحیح «نجیب مایل هروی» و در پاکستان بـه تصحیح «سیده محموده هاشمی» چاپ شده است و دو نسخۀ خطـی آن ، یکـی در کتابخانـۀ «گنج بخش » پاکستان و دیگری در کتابخانۀ «دانشگاه تهران » ایران موجود است .