Abstract:
ابوالفیض فیضی (م 1004ق) ملکالشعرای دربار جلالالدین اکبرگورکانی (م 1014ق) یکی از مشاهیر تاریخ و ادب فارسی در شبه قارۀ هند است. خطمشی فکری و باورهای ایدئولوژیک این سخنور بنام همواره از نکات بحثبرانگیز در میان اسناد تاریخی بوده است. اغلب گزارشهای تاریخی با دیدی انتقادی تحت تاثیر عوامل اجتماعی و ایدئولوژیکی، آراء مختلف و حتی متناقضی را در این باب مطرح کردهاند. شکلگیری نظریۀ «صلحکل» و اصلاحات سنتشکنانۀ دورۀ اکبرشاه همزمان با خدمت فیضی در دربار را میتوان اساس گسترش آراء انتقادی و بدبینانه نسبت به فیضی به شمار آورد. عقیدۀ غالب آن است که فیضی برانگیزانندۀ اندیشۀ صلحکل و اغواکنندۀ اکبرشاه برای تغییر دین حاکم بوده است. در این پژوهش، تلاش گردیده تا به شیوهای توصیفی – تحلیلی، آراء نسبت داده شده به فیضی و زمینههای پیدایش صلحکل بررسی و به این پرسش پاسخ داده شود که فیضی برانگیزانندۀ اصلی نظریۀ صلحکل بوده یا عوامل دیگری نیز در این امر دخیل بوده است؟ دستاوردهای پژوهش حاکی از آنست که گرچه حضور فیضی در رواج آزاداندیشی در دربار اکبرشاه که تحت نفوذ متعصبان قرار داشت، بیتاثیر نبوده است، اما عوامل دیگر همچون تساهلگرایی اکبرشاه و شرایط اجتماعی هند در روند شکلگیری صلحکل نقش بنیادیتری دارند.
One of the famous figures of Persian literature in the Indian subcontinent is Abulfazl Faizi (AH1004 (1595)), the poet laureate in Akbar Gurkhani's court (AH1014 (1605)). This poet's thinking policy and ideological beliefs have always been a controversial issue among historical documents. Historical reports affected by social and ideological factors have proposed different opinions in this regard. Among different causes, the formation of "total peace" theory coinciding with Faizi's service in Akbar's court can be considered as one of the main criteria for critics to judge his thoughts and beliefs. Many thought that "total peace" was inspired by Faizi. In this study, we investigate the opinions attributed to Faizi and the formation of total peace using a descriptive-analytical method to answer this question: Was Faizi the main inspirer of the theory of total peace, or other factors have contributed to its formation? The research results indicate that although Faizi has affected the prevalence of liberality in Akbar's court, other factors such as Akbar's tolerant character and India's social conditions play a more fundamental role in the
Machine summary:
در اين پژوهش ، تلاش گرديده تا بـه شـيوه اي توصـيفي – تحليلـي ، آراء نسبت داده شده به فيضي و زمينه هاي پيدايش صلح کل بررسي و به اين پرسش پاسخ داده شود که فيضـي برانگيزاننـدة اصـلي نظريۀ صلح کل بوده يا عوامل ديگري نيز در اين امر دخيل بوده است ؟ دستاوردهاي پژوهش حاکي از آنست که گرچه حضور فيضي در رواج آزادانديشي در دربار اکبرشاه که تحت نفوذ متعصبان قرار داشت ، بي تأثير نبوده است ، اما عوامل ديگر هم چون تساهل گرايـي اکبرشاه و شرايط اجتماعي هند در روند شکل گيري صلح کل نقش بنيادي تري دارند.
بررسي آثار فيضي مطالعه و تعمق وي در فلسفه را دلالت مي کند، اما نشانه اي دال بر ارجحيت فلسـفه بر شرع ، از آن ها استنباط نمي شود؛ حتي برخلاف نظر اين گروه از منتقدان ، در مثنوي نل و دمن (١٣٨٢: ٦٤) و مرکز ادوار (١٣٩٤: ١٦٧) و ديوان فيضي (١٣٦٢: ١٧) به ابياتي برمي خوريم که وي صـريحاً چـون وچـراي فلسفي را رد کرده است : از مغلطه فلسفيان ياد نياريم در علم نظر وجه خفا را نشناسيم نقش عرض و تختۀ جوهر ننگاريم خرق فلک و نفي خلا را نشناسيم با اهل جدل نکتۀ توحيد نگوييم در وحدت حق چون و چـرا را نشناسيم مسئلۀ ديگر که دست آويزي براي متعصبان گرديد تا فيضي را در شمار ملحـدان آورنـد، اشـتغال وي بـه حکمت و تصوف و ارادتش به برخي از مشايخ صوفيه بود (صفا،١٣٧٨: ٨٤٨/٥-٨٤٩).