Abstract:
دغدغهی تبیین تغییرات اجتماعی و ارائهی تبیینی درست از آن، مسالهای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعهشناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعهشناسان دیدگاههای متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه کردهاند. به نظر دین (جهان بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزههای روانی، اقتصاد و کنش که بستر شکلگیری انگارههای اساسی جامعه شناسی شد، مهمترین مولفهها در باب تحلیل دگرگونیهای اجتماعی است. تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفهها ,و سیر نزول میتواند در ارائه ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. پس از تدبّر در آیات و تحلیل کمی و کیفی دادهها، سازکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن به نظر فراگردی چند بعدی و دورانی است. در این فراگرد جهان بینی افراد جامعه به مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آنها تاثیر میگذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها میشود امّا این تاثیر یک طرفه نیست. در نهایت، از دید قرآن هرتحلیلی در راستای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند. واژگان کلیدی: تغییر اجتماعی، واقعیتهای اجتماعی، سازوکار تغییر، سیر نزول،
Many philosophers and thinkers from the past till our modern time devoted at least a few pages or chapters of their scholarly works analyzing or realizing human society and its issues. How society change and what are the reasons behind social changes and how they could be controlled or managed have been the most significant issues in this regard. Answering this question paved the way for the creation of discipline by the name of Sociology. Sociologists put forward different theories analyzing the issue but the essay offers the question to the Qur'an and tries to figure out its point of view in analyzing social change mechanisms. The article, actually, wants to study the verses of the Qur'an according to the process of revelation and wants to highlight concepts that are significantly related to social change based on sociology. Needless to say, that effort like this essay may pave the way for a scientific exegeses movement with a social approach towards the Qur'an and its commentary.
Machine summary:
سازوکار تغییر اجتماعی از دیدگاه قرآن با تکیه بر سیر نزول محمدحسن اخلاقی 1 محسن الویری 2 تاریخ دریافت: 04/12/1399 تاریخ پذیرش: 12/10/1400 چکیده فهم جامعه و مسائل مربوط به آن، دستکم بخشی از تلاشهای علمی دانشمندان از قدیم تاکنون بوده است.
به نظر دین (جهانبینی، شریعت و اخلاق)، انگیزههای روانی، اقتصاد و کُنش که بستر شکلگیری انگارههای اساسی جامعهشناسی شد، مهمترین مولفهها در باب تحلیل دگرگونیهای اجتماعی است.
تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفهها با نظرداشت سیر نزول، میتواند در ارائهی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد.
به دیگر سخن، این پژوهش مسألهی تحقیق را از علم جامعهشناسی أخذ و آن را بر آیات قرآن عرضه میکند و با تدبّر، تفسیر و تحلیل محتوا و مضمون (ر.
ک: پاکتچی، 1391، صص 143ـ165؛ شیخزاده، 1390، صص 109ـ151) آیات بر اساس پاسخها و تحلیلهای جامعهشناسان از تغییر اجتماعی، تلاش میکند الگویی قرآنی از تغییر اجتماعی ارائه نماید.
ک: گیلیس، 1381، صص 19ـ25؛ چالمرز، 1374، صص 13ـ23؛ روزنبرگ، 1395، صص 203ـ218؛ هال، 1376، صص 217ـ230؛ سروش، 1368، صص 11ـ21) و جامعهشناسان بهویژه بعد از جنگ جهانی دوم بهصورت جدّی در تحلیل جامعه و حوادث اجتماعی از این شیوه استفاده کردند.
بالتبع، تکرار هر چه بیشتر یک مولفه در آیات و سور قرآن بهترتیب نزول بهمعنای اهمیّت آن در سازوکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن خواهد بود.
مفاهیم مرتبط با مولفههای تغییر اجتماعی در آیات دهسال عمومی مکّه نام سوره, مولفههای سطح کلان, مولفههای سطح خرد , دین (جهانبینی), دین (اخلاق), دین (شریعت), اقتصاد, کنش, انگیزههای روانی 48.