Abstract:
روزگاری که نشر علم، متوقّف بر استنساخ بود، نسخهبرداری از کتابها، دغدغه ای همیشگی برای عالمان و علمآموزان شمرده میشد. معمولا دو رونویسی از یک کتاب، با هم برابر نبود؛ چراکه دقّت کاتبان و توانایی آنان متفاوت بود و عوامل دیگری نیز در این تفاوت، نقش داشت. تفاوت متن رونوشت با نسخه اصلی، باعث خوانش اشتباه و در نتیجه، فهم نارَس یا غلط خواهد شد. 'مقابله' راهی برای محفوظماندن متن از اشتباهات و یکسان سازی نسخه با متن است. این مهارت، برای مقایسه دو چاپ از یک کتاب نیز کاربرد دارد و میزان دقّت چاپ و نسخههای خطّی آن را نشان میدهد. هدف از مقابلههای حدیثی، تدقیق متن حدیث بر پایه نسخه مطبوع یا خطّی است. کتاب مصباح الشّریعه منسوب به امام صادق× است. این نسبت (فارغ از درستی و نادرستی) بههمراه محتوای اخلاقی و جذّاب، باعث اقبال عمومی به این اثر شده و ناشران مختلف را به نشر آن ترغیب کرده است. نوشتار حاضر از طریق مقابله دو چاپ مشهور 'اعلمی' و 'مصطفوی' نشان میدهد که چه آسیب هایی در طول روند آمادهسازی و چاپ، متوجّه یک کتاب شده و کدام نشر، اعتبار بیشتری دارد.
Machine summary:
نوشتار حاضر از طریق مقابله دو چاپ مشهور «اعلمی» و «مصطفوی» نشان میدهد که چه آسیبهایی در طول روند آمادهسازی و چاپ، متوجّه یک کتاب شده و کدام نشر، اعتبار بیشتری دارد.
نوشتار پیشِ رو فارغ از موضوع انتساب و اعتبار کتاب، با بهکارگیری مهارتهای مقابله به بررسی اختلافات دو چاپ مشهور (اعلمی بیروت و مصطفوی) این کتاب میپردازد.
در چاپ اعلمی بعد از صفحه شناسنامه، بدون فاصله متن کتاب با عنوان «فی العبودیة» آغاز میشود و مصحّح مقدّمهای ننگاشته است.
در مثال زیر، درج یا سقط حرف «لام» موجب تغییر معنا شده است: - چاپ اعلمی صفحه 39: وَ مَن کانَ التّقیَّ کانَت عِبادَتُهُ اَخلَصَ وَ اَطهَر.
نمونههای دیگری در جدول زیر مشاهده میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} سقط، گونهای تقطیع ناخواسته و در نقطه مقابل درج است.
نمونههای زیر نشاندهنده میزان دقّت دو چاپ از مصباح الشریعه است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} 1/3.
جایگزینی حروف جدول زیر نمونههایی از جایگزینی حروف در دو چاپ مصباح الشریعه را فهرست کرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} 2 (به تصویر صفحه مراجعه شود)/2.
نمونههایی از این آسیب در جدول زیر مشاهده میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (به تصویر صفحه مراجعه شود)قلب اصطلاح «حديث مقلوب» نزد متأخّران، به اين معنا به کار رفته است: «ما قُلِبَ بَعضُ ما فی سَنَدِهِ اَو مَتنِهِ اِلیٰ بَعضٍ آخَرَ مِمّا فيه، لا اِلَی الخارِجِ عَنهُما» یعنی حدیثی که بخشی از سند یا متن آن با بخش دیگری از سند یا متن همان حدیث جابهجا شده باشد؛ نه اینکه با سند یا متن دیگری جایگزین شده باشد.