Abstract:
میرزا سیّد یحیی مدرّس متخلّص به فدایی یزدی، متوفای 1282 هجری قمری، از شخصیتهای علمی و ادبی دورة قاجار است. دیوان اشعار بهجایمانده از وی شامل شش نسخۀ خطّی و دربردارندۀ 6000 بیت شعر در قالبهای قصیده، غزل، قطعه، مثنوی و رباعی است که تاکنون به چاپ نرسیده است. این پژوهش با هدف معرفی و بررسی ویژگیهای سبکشناسی نسخه و به روش توصیفی ـ تحلیلی و با کمک مطالعات کتابخانهای انجام شده است. این جستار درپی پاسخگویی به این پرسش است که «بارزترین ویژگیهای سبکی این اثر چیست؟». نگارنده در این پژوهش ضمن معرفی نسخههای خطّی و ویژگیهای رسمالخطّی آن، سبکشناسی دیوان را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی کرده است. یافتههای پژوهشی نشان میدهد سبک فدایی یزدی بازگشت ادبی است و در این میان به حافظ و سعدی توجهی خاص داشته است. تنوع اوزان به همراه ردیفهای اسمی موجب غنای شعر او شده است. در کاربرد انواع صور خیال بیشتر تشبیه حسی به حسی و در صنایع بدیعی، تلمیح و لفونشر و تکرار بسامد بالایی دارد. در سطح فکری، درونمایۀ اشعار عشق است؛ اما مضامین اخلاقی، عرفانی و بهویژه فلسفی، از نوع اندیشۀ خیّامی نیز در این اثر دیده میشود.
Machine summary:
در این میان هیچ کدام از نسخه ها کامل نیست ؛ زیـرا در هر نسخه دو یا سه قالب شعری از دیوان آورده شـده اسـت و تنهـا نسـخه ای کـه همـۀ قالب ها را شامل میشود، نسخۀ موجود در کتابخانۀ شخصی آقای سید یحیی مدرّسی وامـق است ؛ بنابراین نسخۀ مرعشی نجفی، نسخۀ اساس بـرای تصـحیح قالـب غـزل و ربـاعی، و نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ شخصی مدرّسی وامق ، نسخۀ اساس بـرای تصـحیح قالـب هـای قصیده ، قطعه و مثنوی برگزیده شد.
تعدادی از تذکره ها که از فدایی نامی بـرده انـد، عبـارت اسـت از: تـذکرٔە میکده (وامق ، ١٣٨١: ٢٠٠)؛ حد الشعرا (دیوان بیگی، ١٣٦٥، ج ٢: ١٣٠٤)؛ ریحـا الادب (مدرس تبریزی، ١٣٦٩: ٢٠٤)؛ آیینۀ دانشوران (ریحان یـزدی، ١٣٥٤: ١٢٥)؛ تـذکرٔە منظـوم رشحه (رشـحه اصـفهانی، ١٣٤٤: ٥٩)؛ تـذکرٔە شبسـتان (مدرسـی ، ١٣٧٩: ٧٥٠)؛ دانشـنامۀ مشاهیر یزد (کاظمینی، ١٣٨٢، ج ٢: ١١١٢)؛ تذکرٔە سـخنوران (خاضـع ، ١٣٤١، ج ١: ٢٣٥)؛ تذکرٔە شعرای یزد (فتوحی یزدی، ١٣٨٢: ١٨٠)؛ همچنین در مقالۀ «فدایی یـزدی و منظومـۀ نحویه او» (احمد عثمان و مسرّت ، ١٣٧٩: ٣٤٩-٣٥٩)، پایان نامۀ دکتری «شـرح و تحقیـق و تصحیح نسخۀ خطّی منظو فی علم النحو» (احمد عثمـان ، ١٣٧٨)، پایـان نامـۀ کارشناسـی ارشد «تصحیح انتقادی غزل های فدایی یزدی تا حرف ذال » (کیمانی، ١٣٩٤).