گذرگاه - Journal کیهان فرهنگی Literature and art

"حال نکتهء جالبی که می‌خواهم عرض کنم واصل مطلب است‌ این است که فارابی در مباحث تشکیل گام در کتاب معروف‌ خود به نام موسیقی کبیر تعیدل گام را به صورت 12 نیم‌ پردهء مساوی پیشنهاد می‌کند و آنرا در عمل مجاز می‌شمارد. فارابی این‌ واحد رام برای اندازه‌گیری اجناس هشت‌گانهء زمان خود به کار برده و آنها را کار برده و آنها را بر گامی استوار ساخته است که‌ «تقسیمات متناسب»نام نهاده‌اند و در حقیقت همان گام دو و نیم پردهء مساوی است که امروز به نامم باخ در کتباهای فیزیک‌ معروف است و فارابی آنرا 8 قرن پیش از باخ کشف کرده است. و نیز با توجه به اینکه گام معتدل امروز موسیقی غربی همان‌ است که فارابی 8 قرن پیش از باخ کشف کرده است در این‌ مراسم پیشنهاد شد که این گام به نام او مزین شود. ولی از این گفتار نباید با عجله نتیجه‌گیری کرد که‌ موسیقی شرقی نیز می‌تواند بر همین گام تکیه کند از این‌ جهت که فارابی آنرا پیشنهاد کرده است. حقیقت آن است که فارابی این گام را از لحاظ ایجاز و اختصار در عمل مجاز می‌شمارد ول در جاهای دیگر توجه را به این نکته معطوفت می‌سازد که توافق صداها و ملایمت ابعاد که بر احساس طبیعی استوار است باید پایه و اساس گرفته‌ شود نه عوامل مصنوعی،از جمله آنجا که در بحث راجع به‌ بعد«بقیه»و به کار بردن آن گفتگو دارد چنین می‌فرماید: «با این حال نمی‌توان قبول کرد که اهل عمل«بقیه»را به سبب فریب خوردگی حس آنها و یا نزدیکی به بعد متفق‌ دیگر(مقصود نیم پرده بزرگ 25/16 است)پذیرفته‌اند."