Abstract:
بخشی از پیشینه ادبی و تاریخی ایران، در آثاری به جای مانده که حاصل ترجمه و یا اقتباس از متون مکتوب به زبانهای دیگر است. این ترجمهها از سوی «میرزا»های مسلط به زبان و ادبیات فارسی انجام میشد. سبک نگارش این آثار همان سبک نگارش دوره زمانی ترجمه بود. دوره قاجاریه از مهمترین دورههای ترجمه در تاریخ ایران از زبان فرانسوی و انگلیسی به زبان فارسی است. تاریخ ترجمه در ایران کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. شناخت عوامل فراز و فرود این مولفه در تاریخ ایران میتواند پژوهشگر را درشناسایی تاریخ ترجمه به فارسی و بازشناسی بخشی از پیشینه ادبی خود، یاری دهد. هدف این مقاله بررسی و ارزیابی نقش و جایگاه ترجمه از زبان انگلیسی به زبان فارسی و در مقایسه با زبان فرانسوی در بخشی از دوره قاجار (از 1210 ق سال تاجگذاری آقا محمد خان قاجار تا پایان حکومت مظفری) است. در این پژوهش ضمن بررسی تاریخ ترجمه از زبان انگلیسی به فارسی، با اتکاء به تعداد آثار ترجمه شده و تعداد مترجمان دارالترجمه ناصری، پیشی گرفتن زبان فرانسه از زبان انگلیسی نشان داده شده؛ و زمینهها و عوامل این امر شناسایی و مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.
Machine summary:
اینکه تأسیس دارالفنون و دارالترجمه ناصری مهمترین عوامل رونق ترجمه در مرحله نخست و منزوی شدن زبان انگلیسی در مرحله بعد بوده، یا نگاه نه چندان مساعد جامعه ایرانی نسبت به انگلیسیها نیز مزید بر علت شده و این زبان را به حاشیه رانده است.
در مورد ترجمه کتاب، از نظر زمانی نخستین کتاب ترجمه شده در دوره قاجار "حوادث نامه" نام داشت که توسط محمد رضی تبریزی در سال 1222 ق از ترکی عثمانی به فارسی ترجمـــه و به عباس میرزا اهدا شد (کیان فر، 1368: 23).
جیمز کمل که مدتی در عثمانی زندگی کرده و در همان جا با زبان فارسی آشنا شده بود با آمدن به ایران، کتاب تاریخ اسکندر را در سال 1228 ق ترجمه کرده و اولین ترجمه در دوره قاجار از انگلیسی به فارسی را به اسم خود ثبت کرد (کیان فر، 1368: 1).
این کتاب تألیف گیبـــون است که تــوسط میرزا رضای مهندس باشی در 1247 ق در دو جلد ترجمه شده که تنها ترجمه جلد اول آن موجود است (نسخه خطی، شماره 1666/ف، کتابخانه ملی).
جامعه آماری در این بررسی مجموعه ترجمههای چاپ شده و چاپ نشده از زبانهای فرانسوی و انگلیسی مندرج در منابع زیر است: 1- فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ایران از سید عبدالله انوار 2- فهرست کتابهای چاپی فارسی از خانبابا مشار به استناد ترجمههای شناسایی شده (جدول شماره یک – پیوست)، تعداد کتابهای ترجمه شده از زبان فرانسه به فارسی در دوره اول سه عنوان بوده است.