Abstract:
هجوم تیمور و تشدید مصائب زرتشتیان در خراسان و حوزه شمالی ایران، نخبگان روحانی این اقلیت را بر آن داشت تا به مناطق امن تری چون یزد و کرمان پناه آورند. از این رو با اسکان موبدان در روستاهای ترکآباد و شریف آباد یزد، این خطه نه تنها به مهم ترین کانون زرتشتی گری ایران ارتقا یافت که مرجعی برای پارسیان هند جهت کسب اطلاعات دینی گردید. تداوم این روابط فرهنگی باعث شد تا در سده نوزدهم میلادی که پارسیان در سایه مناسبات مطلوب با دولتمردان انگلیسی حاکم بر هند و بهره گیری از رهاوردهای فکری غرب برجستگی یافته بودند، با ایجاد «انجمن اکابر پارسیان هند» در صدد یاری به هم کیشان خود در ایران برآیند. موضوعی که با عزیمت مانکجی به ایران در عهد ناصری و اقدامات گسترده وی در لغو جزیه، انجام اصلاحات درون ساختاری، ایجاد مدارس نوین و تلاش در کاهش فشارهای اجتماعی برهم کیشان، فصل نوینی را در حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زرتشتیان یزد رقم زد. بر این مبنا، پژوهش حاضر می کوشد تا به شیوه تحلیل تاریخی گستره این روابط را در چارچوب کارکرد نمایندگان انجمن پارسیان هند در عهد ناصری به بحث و بررسی گذارد.
Machine summary:
بر اين اساس نوشتار حاضر مي کوشد تا با اتکا بر شيوة تحليل تاريخي و در بستري از شرايط اجتماعي ـ فرهنگي زرتشتيان يزد عصر قاجار ، کارکرد انجمن اکابر پارسيان هند در حکومت ناصرالدين شاه را بـه بحث گذارده و پاسخگوي چند سؤال اساسي باشـد: انجمـن اکـابر چـه راهکارهـايي در بهبـود شـرايط اجتماعي زرتشتيان يزد عهد ناصري داشت ؟ اقدامات مانکجي در اصلاح دروني جماعت چگونه بازتـابي بر حيات فرهنگي آن ها يافت ؟ نخبگان برآمده از مدارس نويني که مانکجي در تهران احداث کـرد، چـه تأثيري بر تغيير بافت مديريت سنتي و محافظه کار زرتشتيان داشتند؟ دورنمايي از حيات اجتماعي زرتشتيان يزد توسعۀ فزون خواهي عمال حکومتي در اخذ جزيه و عدم تعادل آن با ميـزان جمعيـت ، رونـد رو بـه رشد تعصب مذهبي در نحوة رفتار با اهل ذمه و عدم پشتوانۀ سياسي (٥) نه تنهـا در پراکنـدگي درونـي زرتشتيان تأثير خاص نهاد که اقليتي به ظاهر زرتشتي و عمدتا ناآشنا نسبت به تعاليم ديني را بـه ارمغـان آورد (٦).
چنـان کـه در نخستين مورد، مانکجي ضمن دعوت از موبدان به حضور در پنجايت آن ها را ملزم بـه رعايـت ضـوابط زرتشتي دربارة سدره پوشي (٢٢) و کشتي بستن (٢٣) نمود (شهمردان ، ١٣٦١: ١٣٩) و در بعد دوم همگام با تلاش هاي لغو جزيه ، پنجايت يزد با ارسال نامه هايي به دربار و تأکيـد بـر زيـاده خـواهي هـاي عمـال ديواني بر اقدامات مانکجي صحه گذارد (براي نمونه نک : اسناد و مکتوبات وگزارشات مـانکجي هاتريـا، چاپ سنگي ).